«اگر از من بپرسند که چه چیزی باعث پیشرفت تو بوده، همیشه می‌گویم کنجکاوی. یعنی یک کنجکاوی علمی. من همیشه یاد گرفتن را دوست داشتم. یاد گرفتن فقط مال دانشگاه نیست. در تمام طول زندگی است.»
فیروز نادری، دانشمند ایرانی-آمریکایی و از مدیران پیشین ناسا، که روز جمعه ۱۹ خرداد در بیمارستانی در آمریکا درگذشت، کنجکاوی و یادگیری مداوم را دلیل پیشرفت خود در مراجع علمی می‌دانست.
او در نزدیک به یک دهه گذشته به ویژه پس از بازنشستگی بر فعالیت‌های مدنی و سیاسی خود برای ایران افزوده بود و از چهره‌های مورد توجه افکار عمومی ایرانیان به ویژه کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی بود.
از تولد در شیراز تا کار در ناسا
فیروز نادری در سال ۱۳۲۵ در شهر شیراز به دنیا آمد و تحصیلات متوسطه خود را در ایران به اتمام رساند.
او یکی از شاگردان پرویز شهریاری، معلم معروف ریاضیات بود و در فیلم فانوس گلستان، به کارگردانی میلاد درویش، از تاثیر شهریاری بر زندگی شاگردانش سخن گفت.
پس از مهاجرت به آمریکا تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته مهندسی برق پی گرفت: «من بعد از پایان دوران دبیرستان در ایران به آمریکا آمدم که در دانشگاه تحصیل کنم و می‌خواستم معماری بخوانم. ولی به رشته مهندسی تغییر رشته دادم.» در واقع، نادری از راه مهندسی الکترونیک و برق وارد کارهای فضایی شد.
او پس از دریافت دکترای خود در سال ۱۹۷۶ از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، به ایران بازگشت و مدتی در مرکز سنجش از دور ایران فعالیت کرد.
اما عمده اهمیت کارنامه حرفه‌ای فیروز نادری مربوط به دورانی است که او در ناسا فعالیت داشت: «در زمان گرفتن دکترا با ناسا آشنا شده و دیدم دو رشته کار دارد، حوزه نظامی و حوزه علمی. دوست داشتم کار علمی کنم و بعد به ناسا پیوستم.»
او در مدت ۳۶ سال کار در سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا، ناسا، مشاغل فنی و مدیریتی متعددی را در زمینه ماهواره‌های مخابراتی متحرک، رادارهای سنجش از دور، رصدخانه‌های تحقیقاتی اختر فیزیک، اکتشاف مریخ و سایر اجرام منظومه شمسی برعهده داشت.
نادری خود این تنوع همکاری در ناسا را در گفت‌وگو با رادیوفردا چنین توضیح داده بود: «من در این ۳۶ سال در چارچوب جی‌پی‌ال ناسا تقریبا هر پنج سال یک مقدار کارم را عوض می‌کردم. یعنی اصولا دوست داشتم که یک کاری که برایم خیلی راحت می‌شد را عوض کنم و بگذارم بخش دیگر، قسمت دیگر و موضوع دیگری که درباره‌اش خیلی نمی‌دانستم تا مجبور شوم دوباره آن فصل جدید را یاد بگیرم. چون به قسمت جدید می‌رفتم از بقیه افراد دیگر که در آن بخش بودند عقب بودم، در سال اول ناچار بودم خیلی بیشتر کوشش کنم تا آن قسمت را یاد بگیرم. آن «یک سال‌ها» برای من خیلی جالب بود چون اصولا کنجکاوی و یاد گرفتن را دوست دارم.»
او همچنین مدتی معاون مدیر بخش‌های مختلف آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا بود و از سال ۲۰۰۰ مدیریت برنامه مریخ را در دست گرفت که تحقیقات مربوط به مریخ را هدایت و برنامه‌ریزی می‌کند.
نادری درباره تلاش‌های ناسا درباره مریخ گفته بود که این تلاش‌ها «قرار است به این پرسش پاسخ دهد که آیا مریخ هیچ وقت در چهار و نیم میلیارد سال سابقه‌اش شاهد حیات بوده یا آمادگی داشتن حیات را داشته است یا نه. و اگر آمادگی داشته، آیا زندگی و حیات روی زندگی در آن جریان داشته یا نه.»
او افزود: «روشی که ما توانستیم با آن لایه‌های زمین را بررسی کرده و بفهمیم، با کمک امواج زمین‌لرزه بوده است. و قدم بعدی این است که بتوانیم امواج زلزله در مریخ را هم بررسی کرده و بتوانیم درک بهتری از لایه‌های مریخ به دست آوریم.»
از کار درباره مریخ تا نامگذاری سیارک «نادری»
فعالیت‌های فیروز نادری درباره کاوش مریخ بود که به قول خودش موجب شد اسمش «توی دهن‌ها» بیفتد.
زمانی که او مدیریت برنامه مریخ ناسا را برعهده گرفت، به گفته نادری «ناسا در مریخ دو شکست خورده بود و دو سفینه‌شان موفق نبودند.» اما حضور نادری موجب شد که «سال ۲۰۰۴ دو خودرو ناسا با موفقیت» در مریخ فرود بیایند.
مدیریت کل اکتشافات منظومه شمسی ناسا مهم‌ترین مقامی بود که او در این سازمان به دست آورد.
او در این مقام، در تلاش‌های ناسا برای ارسال روبات‌های مختلف به چهارگوشه منظومه شمسی برای بررسی کره‌ها و ماه‌های مختلف مشارکت داشت؛ از جمله سفینه‌ای که برای بررسی سیاره‌های کیوان و مشتری در نظر گرفته شده بود.
نادری سرانجام در زمستان سال ۱۳۹۵ بازنشسته شد و همزمان با آغاز بازنشستگی، ناسا پیشنهاد داد که سیارک ۵۵۱۵ با نام ۱۹۸۹ EL1 به اسم «نادری» نامگذاری شود و کمیته نامگذاری اجرام کوچک سماوی این سازمان نیز بعد از بررسی موافقت خود را اعلام کرد.
پس از این نامگذاری، نادری در فروردین ۱۳۹۵، در پیامی نوشت: «پس از من این سیارک تا میلیاردها سال دور خورشید خواهد گشت.»
سیارک «نادری» با قطر ده کیلومتر هر ۴.۴ سال یک بار به دور خورشید می‌گردد. این سیارک هر پنج ساعت و ۲۰ دقیقه یک بار نیز به دور خودش در گردش است و در کمربند بین مریخ و مشتری در حرکت است.
فیروز نادری در همان زمان آغاز بازنشستگی خود در گفت‌وگویی با رادیوفردا گفته بود که دوست دارد از این به بعد به جوانان کمک کند: «اصولا من کمک به جوان‌هایی که ایده‌های تازه‌ای دارند و می‌خواهند عرضه کنند و دقیقا نمی‌دانند چه مسیری را پیش بروند و راهنمایی به آنها را دوست دارم.»
او بعد از بازنشستگی در زمینه مشاوره با مدیریت ناسا همکاری داشت.
تلاش‌های دموکراسی‌خواهانه برای ایران
اما فیروز نادری در کنار کارهای علمی همواره به ایران و آینده مردم کشورش نیز می‌اندیشید و به دنبال برقراری دموکراسی در ایران بود.
او در سال ۱۳۹۲، در تشکیل کمیته جهانی گروه «رای ما» که ریاست آن را گری کاسپارف، قهرمان جهانی سابق شطرنج و فعال حقوق بشر برعهده داشت، شرکت کرد.
این گروه همزمان با برگزاری انتخابات در داخل ایران، يک سامانۀ رای‌گيری آنلاين راه انداخت، که به شهروندان ايران فرصت می‌داد تا به طور ناشناس و امن و آزادانه به رئيس جمهور مورد گزينش خودشان رای بدهند.
در بیانیه مطبوعاتی این گروه آمده بود: «هدف اين سامانۀ انتخاباتی مجازی شبيه‌سازی رای‌گيری آزاد و عادلانه است، که نتيجه آن خواست واقعی مردم ايران را منعکس کند.»
نادری با این که هرگز ایرانی بودنش مانع پیشرفت در آمریکا نشده بود، اما منتقد نگاه‌های کلیشه‌ای برخی سیاستمداران این کشور به ایران بود.
او در سال ۱۳۹۴، جزء گروهی از ایرانی-آمریکایی‌های سرشناس، سیاستمداران، نویسندگان یا محققان ایرانی‌تبار بود که در نامه‌ای سرگشاده به نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری آن سال آمریکا، از آنها خواستند از «تعمیم» گفته‌های خود به کل مردم ایران خودداری کنند و به «کلیشه‌سازی» دامن نزنند.
ایرانی-آمریکاییان امضاکننده نامه نوشته بودند: «ایران کشوری کم‌مانند در منطقه خاورمیانه است با شمار قابل توجهی از افراد جوان، شهرنشین و تحصیل‌کرده که به آمریکا نگاه مساعدی دارند.»
کمی بعد، او با گروهی از آمریکایی‌های ایرانی‌تبار سرشناس همراه شد که در نامه‌ای به مردم آمریکا از توافق اتمی با ایران حمایت کردند و گفتند: «حل و فصل مسالمت‌آمیز مشکلات جهان از راه تعامل راهکار بهتری از راه‌حل ستیزه‌جویانه است.»
این تلاش‌های فیروز نادری در حمایت از دموکراسی و حقوق بشر در ایران، نام او را بیش از پیش در میان ایرانیان مطرح کرد.
در اسفند ۱۳۹۵ و پس از آن که فیلم «فروشنده» ساخته اصغر فرهادی، نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی‌زبان اسکار شد، فرهادی دو آمریکایی-ایرانی، انوشه انصاری و فیروز نادری، را به نمایندگی از خودش برای شرکت در مراسم اسکار معرفی کرد. انوشه انصاری نیز به دلیل سفر به فضا، به ویژه در میان ایرانیان به شهرت رسیده است.
مخالفت با جمهوری اسلامی و حمایت از اعتراضات
فیروز نادری در سال‌های اخیر همواره علیه ظلم و ناکارآمدی جمهوری اسلامی اعتراض کرده بود. او به ویژه وقتی می‌دید که جمهوری اسلامی چگونه با محققان برخورد می‌کند، صدای اعتراضش بلندتر می‌شد.
وقتی کاووس سیدامامی، محقق محیط زیست، پس از بازداشت خودسرانه به دست جمهوری اسلامی در زندان به طرز مشکوکی درگذشت، نادری نوشت که مقام‌های جمهوری اسلامی «بهترین دانشمندان را بازداشت می‌کنند و می‌کشند».
آقای نادری همچنین یکی از چهره‌های مطرح ایرانی بود که در سراسر جهان از اعتراضات سراسری «زن، زندگی، آزادی» حمایت کردند.
او این اعتراضات را «انقلاب» توصیف می‌کرد و همچنین حمایت خود از بازداشت‌شدگان اعتراضات را ابراز می‌داشت.
در آبان‌ماه پارسال، وقتی توماج صالحی خواننده رپ مخالف جمهوری اسلامی بازداشت شد، نادری در توئیتی نوشت: «آنچه توماج صاحی گفته و می‌گوید حرف ملت ایران هست. هشتاد ملیون نفر را که نمی‌توانید دستگیر کنید. دیر نیست برای کسانی که برای این حکومت کار می‌کنند پشت به نظام کرده و به ملت بپیوندند. در ساخت فردای این نظام شریک باشید.»
او همچنین از ارائه اینترنت ماهواره‌ای به ایرانیان برای مبارزه با سانسور جمهوری اسلامی حمایت کرد.
وقتی این بحث پاییز پارسال بالا گرفت، در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «اینترنت فضایی استارلینک تنها راه برای مسدود نشدن فضای کامل اینترنت در ایران است و اگر دولت ایران فضا را کاملا ببندد می‌تواند روزنه‌ای برای ارتباط ایران با بیرون باشد.»
همچنین در جریان این اعتراضات، آقای نادری نسبت به مواضع برخی سیاستمداران آمریکایی درباره ایران حساسیت نشان داد.
در بهمن پارسال در پی افزایش حمایت از پیشنهاد ممنوع کردن خرید زمین و ملک توسط ایرانیان و اتباع چند کشور دیگر در تگزاس آمریکا، فرماندار این ایالت تاکید کرد که این طرح را امضا و قانونی خواهد کرد.
اما در یکی از نخستین واکنش‌ها از طرف فعالان ایرانی ساکن ایالت‌های تگزاس، ویرجینیا و فلوریدا به چنین طرحی، فیروز نادری، از دانشمندان پیشین سازمان فضایی آمریکا، در توییتر از گرِگ اَبوت انتقاد کرد.
دکتر نادری خطاب به آقای ابوت نوشت: «مگر کوری؟ نمی‌بینی که در ایران در تلاش شهروندان برای بیرون انداختن آخوندهای تروریست چه می‌گذرد؟»
درگذشت بر اثر حادثه‌ای ناگوار
فیروز نادری ماه گذشته به دنبال افت ناگهانی ضربان قلب از حال رفت و سرش به دیوار اصابت کرد. این حادثه باعث جابه‌جایی مهره گردن و آسیب‌دیدگی نخاع او شد.
او چهارم خرداد در صفحه فیسبوک خود خبر داد که پس از جراحی موفقیت‌آمیز گردن، یک دوره توان‌بخشیِ «سخت و طولانی» در پیش دارد.
با این حال مرگ این دانشمند ایرانی آمریکایی کمتر از یک ماه پس از این حادثه، برای علاقه‌مندانش بهت‌آور بود.
کاوه مدنی، از چهره‌های شناخته‌شده بین‌المللی در حوزه محیط زیست، در توئیتی به مناسبت درگذشت فیروز نادری نوشت: «شما در جستجوی زندگی در سیاره‌های دیگر بودید، بدون اینکه همشهریان زمینی خود را که شایسته زندگی بهتر بودند، فراموش کنید.»
