منابع آب ایران در حال کاهش و وضعیت آبی کشور رو به وخامت است. خشکسالی، سیلاب و عوامل اقلیمی شدید دیگر روی ایران اثرات ویرانگری داشته، موجب مهاجرت مردم در داخل مرزها شده، زندگی یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های آوارگان جهان (شهروندان افغانستانی که به ایران پناه برده‌اند) را تحت تأثیر قرار داده و به احتمال فراوان یکی از عوامل مهاجرت مردم ایران به خارج خواهد بود.
در حالی که حدود ۸۵ درصد از قلمرو ایران را مناطق خشک و نسبتاً خشک تشکیل می‌دهد و تنش آبی فزاینده در شهرها و روستاها هر روزه خبرساز است، از سوی دیگر بسامد رخ دادن بارش‌های سنگین و سیل‌آسا نیز افزایش پیدا کرده است.
«مؤسسه سیاست‌گذاری مهاجرت» در گزارشی تازه محاسبه کرده است که بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ بیش از ۱۱ میلیون نفر از مردم در ایران تحت تأثیر سیلاب قرار گرفته و زندگی‌شان از سیلاب‌ها آسیب دیده است.
در سال‌های اخیر تحت تأثیر سوانح طبیعی هر سال ده‌ها هزار نفر در ایران آواره و مجبور به مهاجرت شده‌اند. یک نمونه بارز آن آوارگی حدود ۵۲۰ هزار نفر تحت تأثیر سیلاب‌های سال ۲۰۱۹ بود.
طبق آمارهای دولتی که دی‌ماه امسال منتشر شد، بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ حدود ۸۰۰ هزار نفر از ساکنان مناطقی که تحت تأثیر عوامل شدید اقلیمی قرار گرفته‌اند به استان مازندران مهاجرت کرده‌اند.
مقامات مسئول هشدار داده‌اند که این روند ممکن است به کمبود آب در مازندران و دیگر استان‌های مهاجرپذیر و به‌هم خوردن تعادل زیست‌محیطی در طولانی‌مدت منجر شود چون بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزی برای مسکن و سایر ساخت‌وسازها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از سوی دیگر سیلاب‌های شدیدی که اخیرا تغییرات اقلیمی به وقوع بیشتر آنها در ایران دامن زده است، آب فراوانی با خود به برخی نواحی آورده‌اند اما مسئولان تاکنون برنامه‌ای برای مهار و استفاده از این آب‌ها ارائه نداده‌اند.
در مورد بارش‌های اخیر جنوب سیستان و بلوچستان که خسارات فراوانی به‌بار آورد، محمدجواد عسکری، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، گفت در جریان بارش‌های سیستان و بلوچستان نزدیک به دو میلیارد متر مکعب آب هدر رفت و به دریا سرازیر شد.
در سال ۱۳۹۸، پس از بارندگی‌های شدید در فروردین و اردیبهشت آن سال و سرازیر شدن سیلاب از کوهستان‌ها و ارتفاعات اطراف دریاچه‌ای زیبا در میانه کویر لوت شکل گرفت که «دریاچه جوان شهداد» نامیده می‌شود.
مسئولان در مورد برنامه‌ریزی برای استفاده از آب‌های این دریاچه نوظهور نیز سخنی نگفته‌اند.
همزمان با تداوم مهاجرت از روستاها به سوی شهرها ساکنان شهرهای ایران مهاجران از روستاها را به چشم رقیب خود در عرصه اشتغال، مسکن و سایر منابع خواهند نگریست.
تهدیدهای اقلیمی و زیست‌محیطی برای مهاجران خارجی ساکن ایران نیز که بخش اعظم آنها از افغانستان، عراق و کشورهای دیگر به ایران آمده‌اند مشکل‌آفرین شده‌است.
خشکسالی و سیلاب‌های شدید یکی از عوامل مؤثر در تشدید بحران بشری افغانستان بوده که از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان در برابر تغییرات اقلیمی است و این امر مهاجرت اهالی افغانستان به دیگر کشورها و ازجمله به ایران را افزایش داده است.
بسیاری از مهاجران افغانستانی و عراقی آزادی انتخاب محل اقامت و جابجایی ندارند و در نتیجه در مناطق خشک و مرکزی ایران سکونت دارند. این وضعیف باعث می‌شود که از یک سو امکان مهاجرت در داخل ایران را نداشته باشند و از سوی دیگر به شدت در معرض ناملایمات اقلیمی قرار بگیرند که به نوبه خود می‌تواند احتمال بالقوه مهاجرت آنها به کشورهای دیگر را باعث افزایش دهد.
پدیده‌های جوی شدید نظیر موج هوای گرم سال ۲۰۲۳ که به دو روز تعطیل عمومی و افزایش دمای هوا تا مرز ۷۰ درجه سانتی گراد منجر شد، می‌تواند باعث وخامت بیشتر این وضعیت شود.
بخشی از اقامتگاه‌های پناهجویان ساکن ایران در اوج گرمای شدید تابستان ۲۰۲۳ در ایران با مشکلات بزرگی از جمله کمبود آب آشامیدنی و گرانی مواد غذایی روبه‌رو شدند. به دلیل محدودیت‌های قانونی در مورد جابه‌جایی، بخش قابل توجهی از پناهجویان و مهاجران خارجی ناگزیرند در مناطقی زندگی کنند که در برابر تأثیرات اقلیمی آسیب‌پذیرتر هستند.
به نوشته «مؤسسه سیاست‌گذاری مهاجرت»، بعید نیست که مهاجرت در داخل ایران به مهاجرت به خارج از کشور منجر شود هرچند هنوز شواهد مستقیمی در اثبات آن در دست نیست.
برای برخی از ایرانیان چالش‌های اقلیمی ممکن است انگیزه و دلیل قانع‌کننده‌ای برای مهاجرت به خارج باشد که مقصد آن معمولاً اروپاست.
این مهاجرت‌ها ممکن است نتیجه مستقیم دشواری‌های اقلیمی نظیر آوارگی بر اثر سیلاب باشد. ولی درعین حال، ممکن است پیامد غیرمستقیم آن در شکل فشارهای اقتصادی باشد. به عنوان نمونه، روستائیان و کشاورزان مجبور می‌شوند اراضی خشک را رها کرده یا دامپروران در چنین مناطقی ناگزیرند پرورش دام را رها کنند.
اختلاف بر سر تقسیم و سهمیه‌بندی منابع رو به کاهش آب در مواردی به کشمکش و تنش‌های سیاسی جدی منجر می‌شود. تحت تأثیر رشد جمعیت ایران که طی چهار دهه اخیر دو برابر شده و در سال ۲۰۲۰ به حدود ۸۹ میلیون نفر رسید پیامدهای خشکسالی و کمبود آب تشدید شده است.
اعتراضات گسترده اواسط سال ۲۰۲۱ در استان خوزستان که به دلیل کمبود آب شروع شد و به اعتراضات ضد حکومتی انجامید احتمالاً نمونه‌ای از تنش‌هایی بود که در آینده افزایش خواهد یافت.
در نتیجه، در طولانی مدت مهاجرت داخلی و احتمال مهاجرت به خارج افزایش خواهد یافت.
محدودیت امکانات در داخل کشور برای تأمین زندگی و مسکن مهاجران داخلی می‌تواند به سرریز شدن جمعیت به آن سوی مرزها و مهاجرت بین‌المللی منجر شود.
در سال‌های اخیر تعداد ایرانی‌هایی که پناهنده می‌شوند یا به خارج مهاجرت می‌کنند پیوسته در حال افزایش بوده‌است. البته تعداد قابل توجهی از این جمعیت به دلیل فضای سیاسی کشور و انزوای بین‌المللی از ایران خارج می‌شوند.
بر اساس آمارهای دفتر امور پناهجویان سازمان ملل در سال ۲۰۲۳ تعداد پناهندگان و متقاضیان پناهندگی ایرانی در جهان بیش از ۲۲۵ هزار نفر بود که در مقایسه با همین رقم در سال ۲۰۱۳ که حدود ۱۰۴ هزار نفر بود دو برابر شده‌است.
راه حل مهار این وضعیت، کاهش آلوده کردن جو توسط کشورهای جهان است اما در این میان، ایران در فهرست ۱۰ کشوری است که بیش از همه گاز آلاینده دی‌اکسید کربن تولید می‌کند.
