بررسي اهداف سفر وزير امور خارجه جمهوري اسلامي به کشورهاي جنوب قفقاز، از ديد يک کارشناس

فريبا مودت (راديوفردا): کمال خرازي، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي، در جريان ديدار منطقه اي خود به کشورهاي قفقاز جنوبي، وارد باکو، پايتخت جمهوري آذربايجان شده است. در ميان مسائل مورد نظر آقاي خرازي، مسئله رژيم حقوقي درياي خزر، و اوضاع جاري در عراق است. جمشيد زند (راديو فردا): آقاي اتابکي، در سفر وزير امور خارجه جمهوري اسلامي، کمال خرازي، به باکو و ديدار او حيدر علي اف، يکي از مسائل مهم مطرح شده، حل اختلافات دو کشور، براي تعيين رژيم حقوقي درياي خزر بود که در اين ديدار، آقاي خرازي گفت که موضع ايران در اين مورد تغيير نکرده، ولي در عين حال اظهار اميدواري کرد که درسفر آتي آقاي خاتمي به باکو، مذاکرات در اين زمينه به مرحله نهايي برسد. به نظر شما، با توجه به اختلافات عميق ميان دو کشور در اين زمينه و تغييراتي که در منطقه به وجود آمده، مي توان به تعيين رژيم حقوقي درياي خزر در آينده نه چندان دور اميدوار بود؟ تورج اتابکي(استاد دانشگاه و کارشناس امور آسياي ميانه، هلند): من گمان مي کنم که حل اختلاف بر سر مرزهاي آبي درياي خزر، بين دو کشور ايران و جمهوري آذربايجان، در گرو توافقي است که ايران بايد با روسيه به آن برسد. روسيه هنوز در حوزه درياي خزر حرف آخر را مي زند، و من گمان مي کنم که نفوذ چشمگيري دارد روسيه، و اگر که ايران با روسيه به توافقي برسد، و روسيه را وادار کند که بپذيرد که تقسيم درياي خزر بر اساس سطح آب و به صورت مساوي بين پنج کشور ساحلي انجام شود، آنوقت جمهوري آذربايجان هم بالطبع به توافق خواهد رسيد. مگر اينکه ايران در موضع خود در قبال تقسيم درياي خزر تغيير دهد، از تصميمي که پيشتر اتخاذ کرده، دال بر تقسيم مساوي، عدول بکند و به 13 درصد پيشنهادي که از سوي آذربايجان، روسيه و قزاقستان ارائه شده، اکتفا بکند. ج.ز.: يکي ديگر از موضوعاتي که در گفتگوهاي طرفين مطرح شد، مسئله عراق بود که آقاي خرازي بار ديگر خواهان خروج نيروهاي آمريکايي از عراق شد. آيا به نظر شما اختلافات سياسي که بين دو کشور در اين مورد وجود دارد، تا چه حد مي تواند در آينده روابط سياسي دو کشور تاثير گذار باشد؟ تورج اتابکي: جمهوري آذربايجان از عمليات نظامي آمريکا و بريتانيا در عراق رسما اعلام پشتيباني کرد، هر چند که آذربايجاني ها مخالف حکومتشان بودند، و نارضايتي خوشان را هم در اين زمينه، اينجا و آنجا نشان دادند. الان ايران با حضور آمريکا و نيروهاي ائتلافي در عراق، با يک واقعيت تازه اي روبرو شده است و دوران پس از سقوط صدام براي ايران، زمينه را براي يک کارزار تازه ديپلماتيک براي ياريابي در منطقه آماده کرده. سفر آقاي خرازي به آذربايجان، بخشي از اين کارزار تازه ديپلماتيک است که با سفر معاون آقاي خاتمي به ترکيه شروع شد و همچنان ادامه خواهد داشت. اينکه زياد اميدوار نمي شود بود به اينکه جمهوري آذربايجان و ايران در قبال مسئله عراق، موضع واحدي داشته باشند. آذربايجان از نخستين سالهاي استقلال، در مورد سياست خارجي خودش، هم رايي با بلوک غرب را پيش کشيد و حتي موقعي که يار ديرين، ترکيه، به تغيير سياست خارجي اش دست زده، آذربايجان همچنان بر همان باورهاي پيشين خود، پس از استقلال، پاي کوبيده. ج.ز.: پس به نظر شما سفر آقاي خاتمي به باکو به جز اينکه از تنشهاي موجود کمي بکاهد، تاثير ديگري در روابط بين دو کشور نخواهد داشت؟ تورج اتابکي: من تاثير چشمگيري نمي بينم در اين سفر، مگر اينکه همانطور که شما هم اشاره کرديد، آقاي خاتمي در سفر خودشان به اين منطقه، اطمينان مي دهند به اين همسايه ها که ما خطري براي شما نيستيم، ما همسايه قابل اعتمادي هستيم، به کمک شما مي آييم، تا آنجايي که در بضاعت اقتصادي ما باشد، که ايران اين کار را مي کند، وامهاي کوتاه مدت در اختيار اين جمهوريها قرار مي دهد، وامهاي بلاعوض در اختيار اين جمهوريها قرار مي دهد، براي اينکه اقتصاد نابسامانشان را سر و ساماني ببخشند، و در حقيقت نوعي اتخاذ سياستي که مبتني بر خنثي کردن اينها و رابطه اي اگر نه دوستانه، و اگرنه گرم، لااقل دشمنانه هم نباشد. پرفسور تورج اتابکي، استاد دانشگاه و کارشناس امور آسياي ميانه در هلند، در مصاحبه با راديو فردا مي گويد: ايران براي تقسيم درياي خزر بايد با روسيه به توافق برسد، چرا که روسيه در حوزه درياي خزر حرف آخر را مي زند. سفر وزير امور خارجه جمهوري اسلامي به آذربايجان نيز ادامه کارزار ياريابي ايران در منطقه، پس از رويارويي با وضعيت جديد در پي سقوط حکومت صدام است. سفر آتي حجت الاسلام محمدخاتمي، رئيس جمهوري اسلامي، نيز به آذربايجان، جز کاهش تنش، تاثير ديگري در مواضع آذربايجان در قبال عراق نخواهد داشت.