رسانه‌های روسی در روزهای پایانی سال میلادی، بر تحولات و گمانه‌زنی‌ها در مورد دو سال تمرکز داشتند؛ ۲۰۲۲، سالی که برای روسیه سرنوشت‌ساز شد، و ۲۰۲۳، سالی که پیش‌بینی می‌شود همچنان زیر سایهٔ جنگ و تحریم باشد.
سال گذشته مقامات روس چه گفتند؟ رسانه‌های روس چه نوشتند؟
روزنامهٔ کامرسانت برشمرد چه کلمات و اصطلاح‌هایی بیش از همه در رسانه‌های روسی طی سال گذشته کاربرد داشت و از این گزارش برمی‌آید عبارت «عملیات نظامی ویژه»، اصطلاحی که حکومت برای «اقدامات در دفاع از مردم دونباس» برگزیده، بیش از سه و نیم میلیون بار استفاده شده و کلمهٔ «تحریم» حدود سه میلیون و ۳۰۰ هزار بار به کار گرفته شده است.
سایر کلمه‌های مورد استفادهٔ رسانه‌های روس به ترتیب عبارت بود از: دونباس، مذاکرات، تورم، بسیج نیرو، خلع سلاح در اوکراین، پهپاد، نازی‌زدایی، سامانه‌های پدافند هوایی، رفراندوم، اقتصاد مقاومتی، خبرهای جعلی، نورد استریم و جام جهانی.
همزمان نشریهٔ اینسایدر سخنان مقامات روس طی سال گذشته را جمع‌آوری کرد: از «روسیه هیچ‌گاه به هیچ کشوری حمله نکرده» در ابتدای سال تا «نمی‌توانیم شکست بخوریم چراکه در صورت شکست حتی رفتگرهای روس هم به دادگاه لاهه احضار خواهند شد».
پروپاگاندای کرملین: «حق با ماست»
ولادیمیر پوتین طی پیام خود به مناسبت سال نو که برخلاف سال‌های پیشین نه در کرملین بلکه در مقر فرماندهی جنگ و در جمع نظامیان فیلمبرداری شد، سال ۲۰۲۲ را «سرنوشت‌ساز و تعیین‌کننده» خواند و مدعی شد «گام‌های دشوار اما ضروری به سوی استقلال و اجتماع ملی برداشته شده است».
رهبران روسیه و اوکراین در لحظهٔ تبریک سال نو به شهروندان کشورهایشان
پروپاگاندای کرملین اصرار دارد روسیه با آغاز جنگ علیه اوکراین «به استقلال واقعی رسیده و رهبر کشورهایی شده که به سلطهٔ آمریکا پایان خواهند بخشید: احتمال درگیری مستقیم با آمریکا همچنان جدی است و بعید نیست در سال ۲۰۲۳ رخ دهد».
از دید تحلیلگران حامی کرملین، متحدان روسیه عبارتند از چین، ایران، بلاروس، ونزوئلا، کوبا و کرهٔ شمالی؛ نقش ویژه‌ای برای ترکیه در نظر گرفته شده که «متحد نیست اما روابط با این کشور برای روسیه سودمند است».
۲۰۲۲، «سال تزویر و دو رویی بود، سالی که مقامات ارشد روسیه به شهروندان خود دروغ محض گفته‌اند»
کرملین در پایان سال به رسانه‌های مورد حمایت‌اش دستور داد چگونه نتایج سال گذشته را پوشش دهند. به گزارش مدوزا، نسخه‌ای از این دستورالعمل در اختیار این رسانهٔ مخالف دولت نیز قرار گرفته و از آن برمی‌آید دفتر ریاست‌جمهوری روسیه به رسانه‌ها «توصیه می‌کند» این ایده را ترویج کنند که ولادیمیر پوتین با اعزام نیروهای نظامی به اوکراین «از حملهٔ اوکراین و ناتو به خاک روسیه جلوگیری کرده»، «رهبر جهان چندقطبی شده» و «به اروپا شانس داده تا از یوغ آمریکا آزاد شود».
مطابق این دستورالعمل، «عملیات ویژهٔ نظامی در اوکراین که با هدف دفاع از شهروندان روس، بازگشت قلمرو تاریخی و تحکیم امنیت ملی انجام می‌شود بسیار موفقیت‌آمیز بوده» اما «این جنگ علیه اوکراین نیست بلکه علیه ناتوست، به همین دلیل سریع پایان نخواهد یافت».
دفتر ریاست‌جمهوری روسیه ظاهراً از رسانه‌ها خواسته همچنین پافشاری کنند که «تمام شهروندان روس حامی کرملین هستند و کرملین تضمین خواهد کرد رفاه مردم و اقتصاد کشور همچنان رو به بهبود باشد».
بنابه آخرین گزارش وتزیوم، مرکز نظرسنجی مورد حمایت کرملین، ۷۸ درصد شهروندان روس به ولادیمیر پوتین اعتماد کامل دارند.
«کشور تجاوزگر به خود تلقین کرده که مشغول دفاع از خودش است»
رکورد سرکوب مخالفان
۲۰۲۲ در روسیه «سال سرکوب بی‌سابقه همراه با تحدید آزادی‌های بنیادین از سوی حکومت و وضع قوانین خشن که بر اساس آن هزاران نفر بازداشت و صدها تن زندانی شده‌اند» بود. از دید صاحب‌نظران، در حالی‌که پارسال، سال قبل از آن از لحاظ وضع حقوق بشر، بدترین سال در روسیه به شمار می‌رفت، رویدادهای سال گذشته نشان داد که این وضعیت به طور بی‌سابقه تخریب و روسیه به دولتی فاشیستی تبدیل شده است.
حدود ۲۰ هزار تن در روسیه به دلیل مخالفت با جنگ بازداشت شده‌اند، شمار زندانیان سیاسی به بیش از ۵۰۰ تن رسیده؛ همزمان گزارش‌ها حاکی‌ست شمار افرادی که به دلیل مخالفت با حکومت در بازداشت به سر می‌برند بسیار بیشتر از آمار اعلام شده است چراکه اغلب زندانی‌های سیاسی سرشناس از افرادی خبر داده‌اند که بدون محاکمه در بازداشتگاه یا زندان به سر می‌برند. تحلیلگران معتقدند دولت در سال جدید بیش از پیش به سرکوب ادامه می‌دهد اما اعتراض‌ها در روسیه به شکل‌های نوین پایدار خواهد بود.
میخائیل لوبانوف استاد ریاضیات دانشگاه مسکو که سال گذشته در انتخابات دوما برنده شد اما رقیبش، همسر الگا سکابیوا از پروپاگاندیست‌های اصلی کرملین، رأی او را ربود، از ابتدای ۲۰۲۲ به دلیل مخالفت با جنگ کار خود را از دست داده و زمانی که خانوادهٔ وی برای مراسم تحویل سال گردهم آمدند، بازداشت شد. همسر او می‌گوید زمانی که افراد ناشناس در منزل آنها را شکستند شمارهٔ تلفن پلیس را گرفته تا کمک بگیرد اما مشخص شد آنها خود پلیس هستند.
رکورد فرار مغزها
جنگ روسیه علیه اوکراین دو موج مهاجرت از کشور را برانگیخت؛ عده‌ای در روزهای اغلب جنگ روسیه را ترک و عده‌ای از ترس اعزام به جبهه در پی اعلام بسیج نیروها از کشور فرار کرده‌اند. مشخص نیست چند نفر ناچار شده‌اند روسیه را ترک کنند؛ آمار رسمی نشان نمی‌دهد چند تن در روسیه به دلایل مرتبط با جنگ ناچار شده‌اند در کشورهای دیگر پناه جویند.
رسانهٔ بل برآورد کرده دست‌کم ۵۰۰ هزار شهروند روس از زمان آغاز جنگ از روسیه مهاجرت کرده‌اند؛ ۱۱۲ هزار تن در گرجستان و ۱۰۰ هزار نفر در قزاقستان به سر می‌برند. همچنین ترکیه، صربستان، ارمنستان، اسرائیل، کشورهای اروپایی، قرقیزستان و حتی مغولستان در فهرست کشورهایی‌ست که پذیرای شهروندان فراری روس بوده‌اند.
حکومت طرفداران خود را «می‌خرد»
در آستانهٔ سال نو میلادی، ولادیمیر پوتین به نظامیان و فرماندهان «عملیات نظامی ویژه» و همچنین کارمندان دولت هنگام این عملیات اجازه داد اموال و دارایی خود را اعلام نکنند. همچنین براساس این دستور ویژه، نمایندگان حکومت روسیه و نظامیان این کشور در مناطق اشغال شدهٔ اوکراین «مستحق‌اند هرچه مدنظر دارند را تصاحب کنند». به عبارت دیگر، اگر نظامیان روس خودروی یک خانوادهٔ اوکراینی در مناطق اشغال شده را بدزدند از لحاظ قوانین روسیه «یک کادو دریافت کرده‌اند».
«دستور پوتین هدیه‌ای سخاومتندانه به دولتمردان و نظامیان است که دیگر نیاز ندارند در مقابل جامعهٔ مدنی پاسخگو باشند. با این حکم، رئیس‌جمهور روسیه آخرین قانونی را لغو کرد که در دورهٔ دمیتری مدودف زمانی که رئیس‌جمهور، لیبرال و دشمن فساد مالی بود تصویب شد. امروز مدودف به «آدم‌خوار حکومت» تبدیل شده و احتمالاً پیشنهاد خواهد داد کسانی‌که در پی جنگ از روسیه فرار کرده‌اند دارایی‌های خود را علنی کنند.»
اقتصاد روسیه چگونه دوام آورده و دورنمای آن چیست؟
۴۶ کشور بیش از ۱۰ هزار تحریم علیه روسیه اعمال کرده‌اند و این بدان معناست که روسیه حتی بیش از ایران، سوریه و کرهٔ شمالی تحت تحریم قرار گرفته. اما برخلاف برخی پیشبینی‌ها، اقتصاد روسیه عمدتاً به دلیل درآمد صادرات نفت و گاز و همچنین گام‌های بی‌سابقهٔ بانکی که از خروج ارز ممانعت کرده، وضعیت نسبتاً پایداری داشته. آمار دقیق موجود نیست چراکه روسیه پس از آغاز جنگ انتشار آمار تجاری-اقتصادی را ممنوع اعلام کرد اما از برآورد صاحب‌نظران برمی‌آید واردات روسیه بین ۵۰ تا ۸۰ درصد کاهش یافته است.
این بدان معناست که روسیه درآمد هنگفتی از صادرات داشته اما امکان خرج کردن این پول را نداشته و این وضعیت بی‌سابقه کمک کرد که اقتصاد روسیه بسیار بهتر از پیشبینی‌ها عمل کند. به باور کارشناسان، روسیه بیشتر از این‌که تجربهٔ ایران را تکرار کند، با آفریقای جنوبی در دههٔ ۸۰ میلادی قابل قیاس بود و «به جای دولت، شهروندان روس و پولدارترین افراد جامعه متضرر شده‌اند».
«کرملین در تامین مالی جنگ صرفه‌جویی نمی‌کند» از این رو پیش‌بینی می‌شود سطح رفاه شهروندان روس طی سال آینده به طور چشمگیر افت کند. از بودجهٔ دولت برای سال آینده پیداست بیش از نیمی از درآمد ناخالص ملی به نهادهای نظامی و امنیتی اختصاص یافته: بودجه تخصیصی برای آموزش و بهداشت بازهم کاهش می‌یابد. کارشناسان معتقدند روبل بیش از پیش ارزش خود را از دست می‌دهد، مالیات و بهای کالاهای اساسی رشد می‌کند.
روسیه در سال آتی همچنان برای تقویت روابط با «کشورهای دوست» از جمله ایران تلاش خواهد کرد. نقش ترانزیتی ایران برای دستیابی روسیه به بازارهای آسیا و خاورمیانه بیش از پیش مورد توجه است.
