اوباما در سخنرانی روز پنجشنبه خود با آگاهی از ريشه های ناخشنودی مردم که سبب کنار رفتن مبارک و همتای تونسی او بن علی شد، از کمک های مالی در برنامه دولت خود برای بهبود بخشيدن به وضعيت اقتصادی مردم سخن راند و قول داد که ميليون ها دلار برای بهبود اوضاع اقتصادی مصر و تونس تخصيص دهد.
او برنامه های متنوع اقتصادی برای از ميان برداشتن موانع ساختاری بازرگانی در منطقه را مطرح کرد.
اگر برخی از اين فکرها برای شما آشنا است تصادفی نيست. مقام های برجسته دولت آمريکا در آستانه اين سخنرانی موارد مشابه با برنامه پسا جنگ دوم جهانی به نام «مارشال» را بررسی کرده بودند. در آن زمان آمريکا منابع گسترده ای را راهی کشورهای اروپايی کرد تا به اين وسيله بازسازی قاره را آسان سازد.
با اين وصف تحليل گران در اين مورد هشدارهايی می دهند. برايان کاتوليس، يک خاورميانه شناس در مرکز آمريکايی پروگرس می گويد در برابر بلندپروازی های اوباما برای منطقه واقعيت هايی وجود دارد و قدرت و نفوذ آمريکا در خاورميانه ديگر مانند پيش نيست:
«پس از جنگ جهانی دوم اقتصاد آمريکا رو به رشد داشت و ما از عهده خرج های سنگين و کمک ماليات دهنده های آمريکايی به کشورهای اروپايی و بازسازی ژاپن بر می آمديم. اما امروز چنين نيست. چالش بزرگی بر سر راه رئيس جمهور هست. او در شرايطی پيشنهاد کمک به کشورهايی مانند مصر می دهد که دولت خودش بر سر بدهی های مالی داخلی درگير است.»
کاتوليس تاکيد می کند کمک های پيشنهادی اوباما در برابر بيست ميليارد دلار پيشنهادی عربستان سعودی به بحرين و عمان رقمی نيست. وی نتيجه می گيرد که بحران اقتصادی امروز مصر به سادگی با اين ترفندها از ميان رفتنی نيست.
در واقع ضعف پيوسته اقتصادهای منطقه به برنامه های پيچيده تری نياز دارد. اوباما خود در اين سخنرانی به يک آمار ترسناک اشاره کرد: اگر نفت را کنار بگذاريم تمام خاورميانه و آفريقای شمالی با جمعيتی نزديک به ۴۰۰ ميليون نفر همان ميزان صادرات دارد که کشور سويس با ۸ ميليون نفر.
اندرس اسلوند، اقتصاد دان، می گويد چالشی که در پيوند با خاورميانه رو در روی اوباما است در مقياس به اندازه همان چالشی است که رئيسان جمهور آمريکا در اروپای مرکزی و شرقی در دهه های ۸۰ و ۹۰ با آن رو به رو بودند.
رئيس جمهور آمريکا در سخنان خود پيشنهاد کرد که با توسعه بانک اروپايی بازسازی و توسعه EBRD می توان به رشد بازرگانی در کشورهای بهار عربی ياری رساند.
اريک برگلوف، کارشناس برجسته اقتصادی اين بانک به راديو اروپای آزاد راديو آزادی می گويد که تجربه اين بانک در کمک به گذار از اقتصاد دولتی به اقتصاد آزاد در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی در اوايل دهه ۹۰ ميلادی در نقشی که اين بانک در کشورهايی مانند مصر و تونس می تواند ايفا کند، می تواند موثر باشد:
«چالش های بسياری در راه اين گذار وجود دارد. کار اصلی اين است که يک بخش خصوصی سالم را رفته رفته به يک بخش کوچک يا متوسط سرمايه گذاری تبديل کنيم. به هر حال خيلی از تجربه ها مشابه است گرچه هر کدام ويژگی خود را دارد. ولی به گمان من همانندی ها بسيار است.»
اسلوند می گويد اميدوار است که اوباما از اشتباهات گذشته در جريان اروپای شرقی درس آموخته باشد. به اعتقاد وی يکی از درس های مهم درباره روزهای نخست دوران پسا کمونيستی اينست که در خصوصی سازی شتابزده عمل نشود. او با اشاره به نمونه لهستان که در آن اصلاحات تدريجی در راستای سرمايه گذاری های کوچک انجام شد و مقايسه آن با روسيه نتيجه می گيرد که دولت های غربی و جامعه مالی جهانی بايد در گسيل کردن کمک های مالی مانند مورد لهستان به سرعت اقدام کنند و نگذارند که ترديد و درنگ شيرازه امور را در دامن نخبگان بياندازد همچنانکه در مورد روسيه و اوکراين ديديم:
«تفاوت لهستان و روسيه در چيست؟ غرب به سرعت وظيفه کمک به لهستان را بر عهده گرفت و از کمک به روسيه سر باز زد. از اين رو اصلاح گرايان در لهستان توانستند بر اوضاع مسلط شوند و در روسيه از کمک خارجی محروم شدند.»
او می گويد در مصر هم چنين خطری وجود دارد. در اين کشور مبارک دست به خصوصی سازی شديد زد و بازرگانان کوچک فرصت ها را از دست دادند و در برابر سدی از فساد و خط قرمزها باز ماندند.
کاتوليس نيز نگران فساد است که به باور وی به سادگی می تواند حتی بلندپروازانه ترين اصلاحات اقتصادی را خفه کند. اوباما هرقدر هم حسن نيت و طرح های عالی داشته باشد در صورتی که نتواند راهی برای مبارزه با فساد در منطقه پيدا کند فرصت ها را از دست خواهد داد.
