اظهارات همزمان سرگئی ريابکوف معاون وزير خارجه روسيه و محمود رضا سجادی سفير جمهور اسلامی در مسکو پيرامون طرح " گفتگو های گام به گام"، پيش از برگزاری دور دوم مذاکرات اتمی مابين نمايندگان ايران و گروه ۱+۵ در بغداد، حاکی از علاقمندی کرملين به ايفای نقش "ميانجی مورد اعتماد " و حمايت محتاطانه تهران از تلاشهای مسکو در اين زمينه است.
کاخ کرملين روز ۷ ماه مه ( کمتر از ۱۰ روز ديگر) شاهد جا بجای در راس هرم قدرت سياسی و آغاز سومين دور رياست جمهوری ولاديمير پوتين در روسيه خواهد بود.
فشار های داخلی و خارجی طی ماه های اخير چهره نخست وزير کنونی و رييس جمهور آينده روسيه را بشدت مخدوش ساخته است.
از يک سو پوتين مايل است با بدست گرفتن شاخه زيتون، پيش از تصاحب دوباره قدرت، مناسبات روسيه با غرب و بخصوص آمريکا را در مسير توسعه همکاری ها قرار دهد. ايفای نقش مثبت در قبال برنامه اتمی ايران ( و کره شمالی )، ميتواند تا حدودی به تامين اين هدف کمک کند.
از سوی ديگر سردی مناسبت تهران و آنکارا و انتقال محل گفتگو ها از استانبول به بغداد، عملا ايران را از حمايت يک ميانجی قابل اعتماد و موثر در جريان چانه زنی های جاری و طی مذاکرات اتمی آينده در بغداد محروم ساخته است.
جمهوری اسلامی فعال شدن روسيه در جريان مذاکرات با گروه ۱+۵ را عاملی در جهت کاهش خطر به بن بست رسيدن احتمالی مذاکرات اتمی ميبيند.
تفاوت های دو گروه
بر خلاف نقش روسيه در مذاکرات شورای امنيت پيرامون برنامه های اتمی ايران که به منظور تنبيه و تصويب قطعنامه های تحريمی عليه جمهوری اسلامی صورت ميگرفت، در جريان مذاکرات ايران با گروه ۱+۵ ، نقش روسيه ( و چين ) نقش شريک خاموش است.
علت اصلی اين تفاوت محسوس، طبيعت معکوس گفتگو های رسمی در شورای امنيت، با مذاکرات غير رسمی مابين ايران و گروه ۱+۵ است که تنها به همين منظور شکل گرفته.
در عمل، اعضاء اصلی گروه ۱+۵ ( آمريکا و سه قدرت بزرگ اروپا)، بجای تنبيه، عهده دار برآوردن خواسته های متقابل ايران، در صورت بدست آمدن يک توافق جامع ( اتمی ) با تهران خواهند شد؛ تعهداتی که روسيه و چين نه مايل به داخل شدن و نه قادر به قبول آنها بنظر ميرسند.
بر چيدن موانع پيوستن ايران به سازمان تجارت جهانی، قبول ايران به عنوان شريک انرژی جامعه اروپا، امضاء قرارداد همکاری های ترجيحی اقتصادی مابين جامعه اروپا و ايران، بازگشت شرکتهای اروپايی نفت و گاز به ايران و توسعه سرمايه گذاری های مستقيم خارجی در طرحهای هيرو کربوری ايران، ساختن راکتور های اتمی پيشرفته برای ايران، و همچنين سپردن ضمانتهای امنيتی از سوی آمريکا مبنی بر عدم تلاش برای براندازی جمهوری اسلامی، از جمله کمکهايی است که در سال ۳۰۰۳ و در قبال خودداری از مبادرت به ساختن غنی سازی اورانيوم به تهران پيشنهاد شده بود.
طرح گام به گام
تصويب چهار قطعنامه تنبيهی عليه ايران در شورای امنيت طی شش سال گذشته، حاکی از تداوم حرکت جمهوری اسلامی ايران در جهت خلاف خواسته های جامعه جهانی طی مدت ياد شده و در نتيجه پيچيده تر شدن مستمر پرونده اتمی تهران است.
روسيه با اشاره به طرح "مذاکرات گام به گام " حرکت تدريجی در مسير بازگشت به شرايط شش سال پيش را پيشنهاد ميکند. اما حرکت موفق در اين مسير، به دليل پيچيده بودن آن و وجود خطر رسيدن به بن بست، نيازمند يک نقشه راه مورد توافق طرفين است- مسئوليتی که در حال حاضر تدوين آن به علی باقری معاون قدرتمند سعيد جليلی، و خانم اشميد معاون با تجربه خانم کاترين اشتون سپرده شده.
روسيه، علی رغم ادعا، فاقد چنين نقشه ای است، ولی با قرار گرفتن مابين ايران و غرب مايل به ايفای نقش ميانجی و راهنما، و طبيعتاً بر خورداری از مزايای موفقيت احتمالی چنين حرکتی است.
انتظارات واقعی
از جمله نشانه های در کار نبودن سندی مطالعه شده به عنوان "طرح گام به گام" روسيه، و محدود بودن آن به يک پيشنهاد کلی و مبهم، سخن گفتن پيشاپيش از " قطع غنی سازی اورانيوم " و امکان "پيوستن ايران به پروتکل الحاقی" ، به ترتيب توسط معاون وزير خارجه روسيه و سفير جمهوری اسلامی در مسکو است.
از اين دو نقطه عطف ايران شش سال پيش عبور کرده است. از اين لحاظ، مطرح ساختن آنها در آغاز گفتگوهايی که موفقيت نهايی آن به هيچ وجه ضمانت شده نيست، يا حاکی از بی اطلاعی مخبران، و يا دادن نشانی های غلط برای دست يافتن به هدفهای جانبی است.
در بغداد حد اکثر انتظارات غرب را ميبايد، به تدوين مداليته، برای پاسخگويی زمانبندی شده و تدريجی ايران به سوالات باقی مانده آژانس بين المللی انرژی اتمی، و همچنين معامله تجاری احتمالی برای خارج ساختن يکصد کيلو گرم اورانيوم ۲۰ در صد غنی سازی شده از ايران محدود ساخت.
انتظارات متقابل تهران نيز، بی اعتنا به جنجال های تبليغاتی مبنی بر " ضرورت منع تحريم های شورای امنيت " که دست يافتن به آن در خوشبينانه ترين نگاه، حتی در طول يک يا دو سال آينده نيز متصور نيست، تنها ميتواند به عدم افزايش تحريم های يک جانبه آمريکا و اروپا، کاهش تدريجی فشارهای بانکی بين المللی ، و خودداری از دشوار تر ساختن صادرات نفت خام ايران محدود بماند.
روسيه بخوبی واقف است که در اجرای طرح گام به گام، انتظار پرش يکباره از انتهای خط، به نقطه آغاز بحران در شش سال گذشته و متوقف ساختن غنی سازی اورانيوم، و پيوستن ايران به پروتکل الحاقی، نه عقلی نيست و نه عملی.
هدف روسيه از نشان دادن در باغ سبز " طرح گام به گام" ، داخل شدن در مذاکرات اتمی ايران با جامعه اروپا به عنوان ميانجی، و تعديل چهره دولت آينده پوتين نزد رهبران آمريکا است. ايران نيز به دليل خراب کردن پل ارتباطی اخير با ترکيه، و نياز به پرهيز از خطر شکست مذاکرات بغداد، از ايفای اين نقش توسط روسيه محتاطانه استقبال ميکند.
حرکت احتمالی مسکو در اين مسير و ايفای نقش ميانجی مابين ايران و غرب، نيازمند چراغ سبز آمريکا است. عکس العمل فوری و صريح ويکتوريا نولند، سخنگوی وزارت خارجه آمريکا مبنی بر اينکه سفير ايران در مسکو " فاقد نقش محوری در مذاکرات اتمی ايران با گروه ۱+۵ است" ، ضمن تاکيد بر يک واقعيت روشن، نشانه عدم آمادگی آمريکا برای پذيرفتن دوباره روسيه به عنوان ميانجی گفتگو با تهران در وضعيت کنونی است.
