لینک‌های قابلیت دسترسی

خبر فوری
جمعه ۳۱ فروردین ۱۴۰۳ تهران ۱۳:۴۲

پل پیروزی ۸۰ ساله شد


در برخی روایت‌ها درباره روز افتتاح پل ورسک آمده است که به دستور رضا شاه سرمهندس اتریشی این پل موظف شد تا در هنگام عبور نخستین قطار زیر پل قرار بگیرد تا در صورت تخریب پل، نخستین شخص کشته شده از این حادثه خود او باشد. اما حالا ۸۰ سال از تاریخ احداث این پل گذشته و همچنان این پل سرپا است.

در سال ۱۹۴۳ حمله متفقین به ایران قریب‌الوقوع بود و آلمان‌ها به شدت از این موضوع که متفقین ایران را تحت تصرف در بیاورند و در پی آن کمک‌های نظامی و غذایی به استالینگراد برسانند، نگران بودند. در پی این نگرانی ژنرال مایر نامه‌ای را از طرف هیتلر به رضاشاه می‌رساند که در آن نامه، هیتلر از رضاخان درخواست می‌کند تا ایران، تمامی پل‌ها و تونل‌ها را در مسیر راه‌آهن سراسری از جمله پل ورسک را منفجر کرده تا در صورت حمله متفقین به ایران، اعزام نیرو و غذا از جنوب ایران به شمال آن و به سمت مرزهای روسیه با تاخیر روبرو شود. در ادامه هیتلر به رضا شاه قول می‌دهد تا پس از پایان جنگ و پیروزی کامل بر روس‌ها، به پاس زحمات رضاشاه در جریان جنگ،‌‌ همان راه‌آهن، پل‌ها و تونل‌ها و چه بسا بهتر از آن را برای ایران بسازد. اما رضاشاه در جواب نامه هیتلر از ژنرال مایر خواست تا ضمن ارسال سلام او به پیشوا به هیتلر اطمینان خاطر دهد که ایران عضو کنوانسیون ژنو بوده و در این جنگ نیز اعلام بی‌طرفی کرده است. به این ترتیب هیچ کشوری حق ورود به خاک ایران را در زمان جنگ ندارد.

ساخت ورسک
ساخت ورسک

با اوجود این به خاطر احتمال ورود متفقین به ایران و استفاده آنان از راه‌آهن ایران، تصمیم گرفته شد که همه پل‌ها مین‌گذاری شوند. پل راه‌آهن ورسک نیز شامل این دستور بود، اما پل‌ها هیچ‌گاه منفجر نشدند و متفقین پس از اطلاع از این موضوع اقدام به خنثی کردن مین‌ها کردند. محمد سجادی وزیر راه ایران بین سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۰ با اشاره به مین‌گذاری پل ورسک گفته بود: «با شنیدن اخبار وحشتناک از جبهه‌های جنگ شوروی، دستور مین‌گذاری پل ورسک و پل‌های مهم دیگر راه‌آهن داده شد و این کار با دقت و به صورت محرمانه انجام پذیرفت. لیکن پس از اشغال ایران توسط متفقین، دستوری برای انفجار پل‌ها صادر نشد و متفقین هم از مکان دقیق آنها باخبر شدند.»

پیمان صدفی پژوهشگر که درباره تاریخچه این پل تحقیق کرده است، درباره اهمیت این پل می‌گوید: «پل ورسک در زمان جنگ‌جهانی دوم به‌خاطر نقشی که در کمک‌رسانی به اتحاد جماهیر شوروی محاصره شده توسط آلمان هیتلری ایفا کرد معروف شد و لقب پل پیروزی گرفت. به قول فرماندهان متفقین اگر راه‌آهن ایران وجود نداشت، نقشه جهان به شکل دیگری بود.»

اما این پل چگونه تاسیس شد؟ ساخت پل ورسک از اواسط آبان سال ۱۳۱۳ آغاز و افتتاح رسمی آن روز ۵ اردیبهشت ۱۳۱۵ انجام شد. هزینه احداث پل ورسک دو میلیون و ۶۰۰ هزار ریال اعلام شده است.

این پل در مسیر راه‌آهن سراسری شمال - جنوب و در ارتفاع ۱۱۰ متری از ته دره با دهانه ۶۶ متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شد. این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است. به بیان دیگر این بنا از ملات غیرمسلح ساخته شده است.

در زمان حکومت رضاشاه و در اول اردیبهشت سال ۱۳۱۲ یورگن ساکسیلد به عنوان مدیرعامل شرکت دانمارکی کامپساکس قرارداد احداث راه‌آهن شمال ـ جنوب ایران را امضاء کرد. یورگن ساکسیلد در این قرارداد تعهد داد تا احداث ۹۰۰ کیلومتر خط راه‌آهن ایران را به پایان برساند. تا قبل از این قرار داد برخی شرکت‌های آمریکایی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی در ساخت راه‌آهن از میان کوه‌های البرز ناکام مانده بودند.

پس از امضای قرار داد بهترین مهندسان اروپا به ایران آمده و پس از تهیه عکس هوایی از کوه‌های البرز متوجه شدند که راه‌آهن باید از روستای عباس‌آباد (که بعد‌ها به ورسک تغییر نام داد) عبور کند و قطار پس از عبور از روستای ورسک باید با طی مسافت ده کیلومتر و نیز ۶۰۰ متر صعود، از کوهستان عبور و به سمت تونل گدوک حرکت کند که حرکت در چنین شیب تندی برای قطار ناممکن بود. پس آنان تصمیم گرفتند مسیر را به شکل سه پله بر روی دامنه کوه اجرا کنند که به سه خط طلا معروف شد.

وجود دره ورسک از چالش‌های دیگر این پروژه بود که مهندسان کامپساکس را مجبور کرد تا پلی با دهانه بزرگ را روی آن در نظر بگیرند. سرانجام کار ساخت این پل در اواسط آبان سال ۱۳۱۳ در شهرستان سوادکوه استان مازندران، توسط شرکت مهندسی دانمارکی کامپساکس، به عنوان برنده مناقصه ساخت پل آغاز شد و در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ افتتاح شد.

لادیسلاوس فون رابسویچ مهندس اتریشی طراح و سر مهندس پل ورسک است. وی در مصاحبه‌ خود با خبرنگار روزنامه اطلاعات درباره این پل گفته بود: «روزی که طرح احداث پل ورسک را تهیه کردم مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. حالا که این پل احداث شده همه من و رفقایم را تحسین می‌کنند و آن را در شمار بهترین پل‌های قشنگ و شاهکار مهندسی می‌دانند.»

در کنار این مهندس اتریشی، سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل برعهده هانس اتو نا‌تر مهندس سوئیسی بود که در طراحی و احداث پل و ایستگاه راه‌آهن برن سوئیس نقش داشت. هانس نا‌تر نابغه ریاضی و پل‌سازی، فارغ‌التحصیل دانشگاه پلی‌تکنیک زوریخ (سوئیس) بود که انجام محاسبات پل‌های راه‌آهن سراسری ایران و نیز پل ورسک توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد. در ۱۷ شهریور ۱۳۱۷ مجلس شورای ملی تصویب کرد تا هانس نا‌تر با حقوق ماهانه ۱۷ هزار ریال به مدت یک‌سال به استخدام وزارت طرق درآید.

تیم مهندسان سازنده پل این بنا را به مدت ۷۰ سال گارانتی کرده بودند با این همه این پل همچنان سرپا است.

با اینکه ۸۰ سال از عمر پل ورسک می‌گذرد این پل همچنان در حال بهر‌برداری است و راه‌آهن ایران چندین طرح را برای مقاوم‌سازی این پل در دست اجرا دارد.
یوسف گران پاشا مدیرکل راه‌آهن شمال به ایرنا گفته است «برای اجرای طرح مقاوم‌سازی پل ورسک در این منطقه حدود ۱۵۰ میلیارد ریال اعتبار عمرانی از سوی راه آهن جمهوری اسلامی پیش‌بینی شده است. مهم‌ترین مشکل برای پل ورسک از لحاظ فنی حمل بار با ظرفیت بیش از ۲۰ تن است. ظرفیت این پل برای عبور بار حدود ۲۰ تن است و ما واگن‌های روسی که با ظرفیت ۲۲.۵ تن ظرفیت که در این مسیر تردد می‌کنند را با تعادل باری اجازه عبور می‌دهیم. همچنین با نصب سنسور بر این پل با نظارت دانشگاه علم و صنعت تهران، کنترل ارتعاشی این ابنیه نیز از سوی کار‌شناسان به صورت مستمر انجام می‌شود.»

XS
SM
MD
LG