تهاجم گستردهٔ روسیه به اوکراین که نزدیک به چهار سال از آغازش میگذرد، یک نقاشی قدیمی مربوط به وقایع قرن هفدهم که سرپیچی و مقاومت پرشور قزاقهای منطقهٔ زاپوریژیای اوکراین در مقابل دشمن خونخوار خارجی را بهتصویر کشیده، بار دیگر در مرکز توجهات قرار داده است.
سربازان اوکراینی در اقدامی خلاقانه و ابتکاری، با تقلید از این تابلوی نقاشی، عکسهای خود را ثبت و منتشر میکنند.
این اقدام در «بازآفرینی» تابلوی «پاسخ قزاقهای زاپوریژیایی» اثر ایلیا رِپین، نخست در سال ۲۰۱۴ و در پی درگیری ناگهانی جداییطلبان مورد حمایت روسیه با نیروهای اوکراینی در منطقه دونباس کلید زده شد. از آنزمان تا کنون گروههای مختلفی از نظامیان اوکراینی، دست به خلق دوبارهٔ این صحنه زدهاند.
تابلوی «پاسخ قزاقهای زاپوریژیایی» را ایلیا رِپین، نقاش رئالیست روس، در فاصله سالهای ۱۸۸۰ تا ۱۸۹۱ کشیده است؛ تابلویی که صحنهٔ نگارش پاسخ تند و توهینآمیز قزاقها به اولتیماتوم سلطان عثمانی در اواخر قرن هفدهم را به تصویر کشیده است.
بر اساس روایتی که الهامبخش این اثر هنری بوده، این فرمانروای مسلمان، که در شکستدادن جنگجویان زاپوریژیا ناکام مانده بوده، تهدید میکند که با لشکری بزرگتر باز خواهد گشت؛ مگر اینکه قزاقها تسلیم شوند. نگارش نامهٔ قزاقها، تخیلی و افسانهای است؛ اما این تابلوی نقاشی، تبدیل به سمبلی برای آزادی اوکراینیها شده است.
رپین، در سال ۱۸۴۴ در نزدیکی خارکیف، واقع در اوکراین کنونی بهدنیا آمده بود. منطقهای که آن زمان، بخشی از امپراتوری روسیه بود.
احتمالاً دقیقترین بازآفرینی این اثر هنری، عکسیاست که «اِمِریک لوئیسه» هنرمند فرانسوی ثبت کرده و نامش را «از دوردست، پاسخ قزاقها را میشنوم» گذاشته است. این عکاس فرانسوی در تابستان ۲۰۲۳ یک روز تمام را در کرانههای رود دنییپِر در نزدیکی کییف و در کنار سربازان تیپ ۱۱۲ دفاع سرزمینی اوکراین گذراند، تا بتواند نمایی دقیق، مشابه شاهکار رپین را ثبت کند.
در این عکس، سیگارهای الکترونیکی جای پیپها را گرفتهاند و سربازان بهجای شمشیر، نارنجکانداز RPG بر دوش دارند. حضور پهپادی در همان حوالی و بر فراز سربازانی که بهتازگی از میدان نبرد بازگشتهاند، فضای کلی کار را مدرنتر و بهروزتر کرده است.
لوئیسه در گفتوگو با رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی، عکسش را «تلفیقی از تحقیقات مفصل دربارهٔ سلطهجویی روسیه در اوکراین، و استفاده از فرهنگ به عنوان سلاحی در جنگ» توصیف کرد.
در میانهٔ این عکس معروف، «رومن هریبوف» بیسیم به دست نشسته است. هریبوف عضو همان گارد ساحلی اوکراین است که در سال ۲۰۲۲ هنگام نزدیکشدن ناوچههای روسیه به جزیره «مار»، با بیسیم خطاب به آنها گفته بود: «ناوچه روسی، گورت راگم کن!» هریبوف در این عکس، درست جای کاتب در نقاشی تاریخی نشسته است. لوئیسه تأکید میکند که این صحنه، «تکرار داستان پاسخ قزاقهای قرن هفدهم است».
آندری مالیک سخنگوی تیپ ۱۱۲ به سرویس اوکراینی رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی میگوید: «نقاشی رپین، بلافاصله من را به شرایط حال حاضر میآورد، جاییکه روح آزادیخواهی زاپوریژیا سیچ بهخوبی احساس میشود». او با تأکید میگوید که معتقد است نقاشی رپین، «هرگز تازگی خود را از دست نمیدهد».
عنوان عکس بالا، که از جمعی از سربازان تیپ ۵۳ مکانیزهٔ اوکراین گرفته شده، این است: «پیشتر قزاقها نامهای به سلطان ترک نوشتند. حالا این سربازان نقشهای دقیق و بینقص را برای نابودی دشمن، و آزادی کامل سرزمینهای اوکراین بررسی میکنند».
تابلوی نقاشی اصلی اثر رپین به عرض تقریبی ۳ متر و ۶۰ سانتیمتر، در موزهٔ دولتی روسیه در سن پترزبورگ نگهداری میشود. این اثر را تزار الکساندر سوم در سال ۱۸۹۱، یکسال پس از کاملشدن خریده بود. یک نسخه جدیدتر از این نقاشی هم (تصویر فوق)، که البته ناتمام ماند، در موزهٔ هنری خارکیف نگهداری میشود.
بازآفرینی تصویری این تابلو در قالب عکس لوئیسه هم که در ابعاد بزرگ چاپ شده، سال گذشته از سوی عکاس به موزهٔ هنر خرسون اهدا شد.
لوئیسه در زمان تحویل رسمی این عکس بزرگ به موزهٔ خرسون، خطاب به کارکنان این موسسه و سربازان حاضر در عکس گفت: «امیدوارم روزی بتوانیم همگی برای خوردن یک هندوانه در کرانهٔ رود دنییپر، بدون ترس و نگرانی از پرواز پهپادها یا شلیک توپخانه دشمن، جمع شویم».
