ويليام هيگ وزير خارجه بريتانيا پنجشنبه شب ضمن اعلام خبر ورود موسی کوسا وزير خارجه قذافی به لندن، تاييد کرد که سرويس های اطلاعاتی بريتانيا از مدت ها قبل با وی در ارتباط بوده اند. موسا کوسا عاليرتبه ترين عضو دولت قذافی است که از زمان آغاز بحران ليبی به غرب گريخته است.
اگرچه ويليام هيگ خبر پناهندگی موسی کوسا را تاييد کرد و لی منابع خبری تونس پيشتر از آن گزارش هايی در مورد ورود او را به کشور خود منتشر کرده بودند.
موسی کوسا در روز دو شنبه و همزمان با تشکيل کنفرانس بين المللی لندن پيرامون اوضاع ليبی، عازم تونس شد. بعد از انجام چند ديدار تشريفاتی کوتاه، وزير خارجه قذافی به اتفاق همراهان محدود خود به استراحت گاهی در «جربا» در حاشيه مديترانه رفت.
روز چهارشنبه، دو روز پس از ورود به تونس، موسی کوسا و همراهانش، با يک پرواز خصوصی که با نظارت بريتانيا و مشارکت سوئيس تدارک شده بود از تونس بسوی بريتانيا پرواز کرد و در فرودگاه کوچک تجاری فارنبورو، در جنوب لندن و نزديک «سيتی» مرکز مالی و تجاری لندن به زمين نشست.
از آن محل موسی کوسا مستتقيما به مرکز سرويس اطلاعات جاسوسی بريتانيا ( ام آی سيکس) منتقل شد، و متعاقبا وزارت خارجه بريتانيا تائيد کرده که وی مشغول تخليه اطلاعاتی توسط ماموران اطلاعاتی آن کشور است.
ارتباط با «ام آی سيکس»
وجود سرويس مخفی اطلاعات جاسوسی بريتانيا تا سال ۱۹۹۴ رسما اعلام نشده بود. اين مرکز در حال حاضر يکی از فعال ترين سرويس های مخفی در سراسر جهان به شمار می رود.
در ابتدای بحران جاری در ليبی، تعدادی از ماموران نظامی سرويس مخفی اطلاعاتی بريتانيا ( اس آ اس ) همراه با يک ديپلمات بريتانيايی که هويت او فاش نشد، نزديک بنغازی دستگير شدند.
گروه ياد شده در فاصله ای کوتاه آزاد و به بريتانيا باز گشتند. ماموريت اين گروه بعدا تماس با مخالفان قذافی اعلام شد، اگرچه ماموريت اصلی آنها تشکيل هسته اصلی دولت بعدی ليبی به رياست محمود جبرئيل در طرابلس بود.
محمود جبرئيل در روز دوشنبه ۲۸ مارس، همزمان با سفر موسا کوسا به تونس که مقدمه سفر دو روز بعد وزير خارجه قذافی به لندن و پناهندگی او بود، از بنغازی به بريتانيا رفت.
جبرئيل که به کنفرانس لندن دعوت شده بود در حاشيه کنفرانس ياد شده به عنوان رهبر مخالفان قذافی با هيلاری کلينتون وزير خارجه آمريکا و مقامات بريتانيا گفتگوهايی پيرامون دولت بعدی ليبی انجام داد.
سابقه خدمت
وزير خارجه قذافی که اينک به بريتانيا پناهنده شده در دهه ۱۹۹۰ سفير ليبی در لندن بود. با توجه به وجود ارتباط مستقيم ناشی از سرپرستی وزارت خارجه بريتانيا بر سرويس اطلاعات جاسوسی آن کشور، ارتباط اين مرکز با نمايندگی های ديپلماتيک خارجی مقيم لندن، امری طبيعی است.
در نتيجه ارتباط همکاری بسيار نزديکی که از زمان سفارت موسی کوسا در لندن وجود داشت و همچنين ادامه اين همکاری پس از انتصاب او به وزارت خارجه ليبی، نه تنها مناسبات لندن- طرابلس بهبود محسوس يافت، که مجموعه مناسبات خارجی ليبی متحول شد و اين کشور تا حدود زيادی به غرب چرخش کرد.
در همان زمان سيف الاسلام قذافی نيز پس از دريافت پذيرش تحصيلی به لندن آمد و در دانشگاه معروف «مدرسه اقتصادی لندن» به طی دوره دکترا در مناسبات بين المللی مشغول شد.
موسی کوسا و سيف الاسلام قذافی دو چهره اصلی بهبود مناسبات لندن و طرابلس در دهه ۱۹۹۰ بشمار ميروند. در نتيجه اين بهبود مناسبات، ليبی برنامه اتمی خود را که در جهت دست يافتن به بمب هسته ای برنامه ريزی شده بود تعطيل کرد.
موسی کوسا بعد از خاتمه دوره سفارت در لندن به عنوان وزير خارجه ليبی برگزيده شد.
سفر تونی بلر
در ادامه همکاری های نزديک لندن و طرابلس، تونی بلر نخست وزير وقت بريتانيا به ليبی رفت. در آن زمان تونی بلر عالی رتبه ترين مقام غربی بود که از ليبی ديدار می کرد.
ديدار بلر از ليبی و مذاکرات او با قذافی به عقد يک قرار داد بزرگ تجاری مابين دو کشور انجاميد. بر جسته ترين بخش اعلام شده اين قرارداد، کسب امتياز اکتشاف و استخراج نفت توسط شرکت بی پی در صحاری ليبی بود.
بريتانيا نيز متقابلاً همکاری های لازم را برای آزادی يکی از دو مامور اطلاعاتی ليبی بنام عبدالباسط المقراحی که در اسکاتلند زندانی بود بعمل آورد و وی در ماه اوت سال ۲۰۰۹ به بهانه مبتلا بودن به سرطان آزاد و راهی ليبی شد.
المقراحی همراه با يک مامور ديگر اطلاعاتی ليبی، متهم به شرکت داشتن در انفجار سال ۱۹۸۸ هواپيمايی پان ام برفراز روستای لاکربی اسکاتلند شد.
طی آن انفجار تمامی ۲۷۰ سرنشين هواپيمای مسافرتی آمريکايی کشته شدند و المقراحی نيز به همين جرم در دادگاه لاهه به حبس ابد محکوم شد.
آلمقراحی که گفته ميشد حد اکثر سه ماه پس از آزادی از دنيا خواهد رفت هنوز زنده است و قربانيان حادثه لاکربی نيز دولت بريتانيا و شرکت نفتی بريتيش پتروليم را به اعمال نفوذ برای آزادی او از زندان متهم ميکنند.
تاثير بر حکومت طرابلس
با توجه به سابقه همکاری های وزارت خارجه و سرويسهای مخفی اطلاعاتی بريتانيا با مقامات ليبيايی، امکان وجود همکاری مستقيم مابين اين مراکز و موسی کوسا وزير خارجه قذافی کاملا قابل توجيه است.
انتخاب زمان پناهندگی او به بريتانيا را نيز ميتوان متاثر از امکان آشکار شدن اين همکاری در داخل ليبی و در خطر قرار گرفتن موسی کوسا و يا افزايش بخشيدن به تاثير روانی اقدامات و تحولات ديگری دانست که در ارتباط با ليبی در جريان است.
برگزاری کنفرانس لندن و تلاش برای تشکيل دولت جانشين قذافی را ميتوان از جمله اين اقدامات دانست. پيام اصلی کنفرانس لندن، جدا شدن طرفداران قذافی از وی و کمک به خاتمه وضع موجود در آن کشور با حد اقل هزينه و بخصوص تلفات انسانی بود.
خارج ساختن موسی کوسا از طرابلس و آمدن او به لندن ضربه روحی سنگينی عليه دولت قذافی و باقی مانده اعتبار آن محسوب ميشود. بعد از جدا شدن رسمی وزير خارجه قذافی از او، انتظار ميرود که اطرافيان او نيز مانند موسا کوسا، سقوط قذافی را قطعی تلقی کرده و اطراف او را خالی کنند.
اگر چه وليام هيگ وزير خارجه بريتانيا اعلام داشت که به موسی کوسا مصونيت سياسی اعطا نشده، و در نتيجه حتی امکان محاکمه او نيز وجود دارد، با اين وجود، به هيچ وجه نبايد انتظار داشت که محاکمه او در بريتانيا يا دادگاه هيگ ( لاهه ) به جرم شرکت داشتن در حادثه لاکربی و يا هر اتهام ديگری شکل عملی بخود بگيرد.
دولت بريتانيا علاقمند است که پس از خارج شدن موسی کوسا از طرابلس و ترک پست توسط او، ديگر اطرافيان نظامی و غير نظامی قذافی نيز واقعيت های روی صحنه را در ليبی آنچنان که هست بپذيرند.
اگرچه ويليام هيگ خبر پناهندگی موسی کوسا را تاييد کرد و لی منابع خبری تونس پيشتر از آن گزارش هايی در مورد ورود او را به کشور خود منتشر کرده بودند.
موسی کوسا در روز دو شنبه و همزمان با تشکيل کنفرانس بين المللی لندن پيرامون اوضاع ليبی، عازم تونس شد. بعد از انجام چند ديدار تشريفاتی کوتاه، وزير خارجه قذافی به اتفاق همراهان محدود خود به استراحت گاهی در «جربا» در حاشيه مديترانه رفت.
روز چهارشنبه، دو روز پس از ورود به تونس، موسی کوسا و همراهانش، با يک پرواز خصوصی که با نظارت بريتانيا و مشارکت سوئيس تدارک شده بود از تونس بسوی بريتانيا پرواز کرد و در فرودگاه کوچک تجاری فارنبورو، در جنوب لندن و نزديک «سيتی» مرکز مالی و تجاری لندن به زمين نشست.
از آن محل موسی کوسا مستتقيما به مرکز سرويس اطلاعات جاسوسی بريتانيا ( ام آی سيکس) منتقل شد، و متعاقبا وزارت خارجه بريتانيا تائيد کرده که وی مشغول تخليه اطلاعاتی توسط ماموران اطلاعاتی آن کشور است.
ارتباط با «ام آی سيکس»
وجود سرويس مخفی اطلاعات جاسوسی بريتانيا تا سال ۱۹۹۴ رسما اعلام نشده بود. اين مرکز در حال حاضر يکی از فعال ترين سرويس های مخفی در سراسر جهان به شمار می رود.
در ابتدای بحران جاری در ليبی، تعدادی از ماموران نظامی سرويس مخفی اطلاعاتی بريتانيا ( اس آ اس ) همراه با يک ديپلمات بريتانيايی که هويت او فاش نشد، نزديک بنغازی دستگير شدند.
گروه ياد شده در فاصله ای کوتاه آزاد و به بريتانيا باز گشتند. ماموريت اين گروه بعدا تماس با مخالفان قذافی اعلام شد، اگرچه ماموريت اصلی آنها تشکيل هسته اصلی دولت بعدی ليبی به رياست محمود جبرئيل در طرابلس بود.
محمود جبرئيل در روز دوشنبه ۲۸ مارس، همزمان با سفر موسا کوسا به تونس که مقدمه سفر دو روز بعد وزير خارجه قذافی به لندن و پناهندگی او بود، از بنغازی به بريتانيا رفت.
جبرئيل که به کنفرانس لندن دعوت شده بود در حاشيه کنفرانس ياد شده به عنوان رهبر مخالفان قذافی با هيلاری کلينتون وزير خارجه آمريکا و مقامات بريتانيا گفتگوهايی پيرامون دولت بعدی ليبی انجام داد.
سابقه خدمت
وزير خارجه قذافی که اينک به بريتانيا پناهنده شده در دهه ۱۹۹۰ سفير ليبی در لندن بود. با توجه به وجود ارتباط مستقيم ناشی از سرپرستی وزارت خارجه بريتانيا بر سرويس اطلاعات جاسوسی آن کشور، ارتباط اين مرکز با نمايندگی های ديپلماتيک خارجی مقيم لندن، امری طبيعی است.
در نتيجه ارتباط همکاری بسيار نزديکی که از زمان سفارت موسی کوسا در لندن وجود داشت و همچنين ادامه اين همکاری پس از انتصاب او به وزارت خارجه ليبی، نه تنها مناسبات لندن- طرابلس بهبود محسوس يافت، که مجموعه مناسبات خارجی ليبی متحول شد و اين کشور تا حدود زيادی به غرب چرخش کرد.
در همان زمان سيف الاسلام قذافی نيز پس از دريافت پذيرش تحصيلی به لندن آمد و در دانشگاه معروف «مدرسه اقتصادی لندن» به طی دوره دکترا در مناسبات بين المللی مشغول شد.
موسی کوسا و سيف الاسلام قذافی دو چهره اصلی بهبود مناسبات لندن و طرابلس در دهه ۱۹۹۰ بشمار ميروند. در نتيجه اين بهبود مناسبات، ليبی برنامه اتمی خود را که در جهت دست يافتن به بمب هسته ای برنامه ريزی شده بود تعطيل کرد.
موسی کوسا بعد از خاتمه دوره سفارت در لندن به عنوان وزير خارجه ليبی برگزيده شد.
سفر تونی بلر
در ادامه همکاری های نزديک لندن و طرابلس، تونی بلر نخست وزير وقت بريتانيا به ليبی رفت. در آن زمان تونی بلر عالی رتبه ترين مقام غربی بود که از ليبی ديدار می کرد.
ديدار بلر از ليبی و مذاکرات او با قذافی به عقد يک قرار داد بزرگ تجاری مابين دو کشور انجاميد. بر جسته ترين بخش اعلام شده اين قرارداد، کسب امتياز اکتشاف و استخراج نفت توسط شرکت بی پی در صحاری ليبی بود.
بريتانيا نيز متقابلاً همکاری های لازم را برای آزادی يکی از دو مامور اطلاعاتی ليبی بنام عبدالباسط المقراحی که در اسکاتلند زندانی بود بعمل آورد و وی در ماه اوت سال ۲۰۰۹ به بهانه مبتلا بودن به سرطان آزاد و راهی ليبی شد.
المقراحی همراه با يک مامور ديگر اطلاعاتی ليبی، متهم به شرکت داشتن در انفجار سال ۱۹۸۸ هواپيمايی پان ام برفراز روستای لاکربی اسکاتلند شد.
طی آن انفجار تمامی ۲۷۰ سرنشين هواپيمای مسافرتی آمريکايی کشته شدند و المقراحی نيز به همين جرم در دادگاه لاهه به حبس ابد محکوم شد.
آلمقراحی که گفته ميشد حد اکثر سه ماه پس از آزادی از دنيا خواهد رفت هنوز زنده است و قربانيان حادثه لاکربی نيز دولت بريتانيا و شرکت نفتی بريتيش پتروليم را به اعمال نفوذ برای آزادی او از زندان متهم ميکنند.
تاثير بر حکومت طرابلس
با توجه به سابقه همکاری های وزارت خارجه و سرويسهای مخفی اطلاعاتی بريتانيا با مقامات ليبيايی، امکان وجود همکاری مستقيم مابين اين مراکز و موسی کوسا وزير خارجه قذافی کاملا قابل توجيه است.
انتخاب زمان پناهندگی او به بريتانيا را نيز ميتوان متاثر از امکان آشکار شدن اين همکاری در داخل ليبی و در خطر قرار گرفتن موسی کوسا و يا افزايش بخشيدن به تاثير روانی اقدامات و تحولات ديگری دانست که در ارتباط با ليبی در جريان است.
برگزاری کنفرانس لندن و تلاش برای تشکيل دولت جانشين قذافی را ميتوان از جمله اين اقدامات دانست. پيام اصلی کنفرانس لندن، جدا شدن طرفداران قذافی از وی و کمک به خاتمه وضع موجود در آن کشور با حد اقل هزينه و بخصوص تلفات انسانی بود.
خارج ساختن موسی کوسا از طرابلس و آمدن او به لندن ضربه روحی سنگينی عليه دولت قذافی و باقی مانده اعتبار آن محسوب ميشود. بعد از جدا شدن رسمی وزير خارجه قذافی از او، انتظار ميرود که اطرافيان او نيز مانند موسا کوسا، سقوط قذافی را قطعی تلقی کرده و اطراف او را خالی کنند.
اگر چه وليام هيگ وزير خارجه بريتانيا اعلام داشت که به موسی کوسا مصونيت سياسی اعطا نشده، و در نتيجه حتی امکان محاکمه او نيز وجود دارد، با اين وجود، به هيچ وجه نبايد انتظار داشت که محاکمه او در بريتانيا يا دادگاه هيگ ( لاهه ) به جرم شرکت داشتن در حادثه لاکربی و يا هر اتهام ديگری شکل عملی بخود بگيرد.
دولت بريتانيا علاقمند است که پس از خارج شدن موسی کوسا از طرابلس و ترک پست توسط او، ديگر اطرافيان نظامی و غير نظامی قذافی نيز واقعيت های روی صحنه را در ليبی آنچنان که هست بپذيرند.