۱۸ مهر را به خاطر بسپار

دیدار ایران و کامبوج هرچند مردان زیادی را به ورزشگاه نکشانده بود، اما در واقعیت یکی از سالم‌ترین بازی ­های فوتبال طی ۴۰ سال اخیر را روی سکوها رقم زد

روز موعود رسید و زنان ایرانی سرانجام یکی از تابوهای بزرگ نظام را شکستند. درهای ورزشگاه آزادی به روی زنان ایران­‌زمین باز شد و آنها به یکی از حقوق عادی شهروندی خود رسیدند.

۱۸ مهر ۹۸، بسیاری در سراسر دنیا بازی نه چندان مهم ایران و کامبوج را تماشا کردند، اما نه برای حساسیت بازی بلکه برای تماشای منظره‌­ای که ۴۰ سال زنان را در انتظار گذاشته بود. لحظه­‌ای که بسیاری را در فکر فرو برد که کاش برای سایر معضلات و محدودیت­‌هایی که یک حکومت دینی ایجاد کرده، پای یک فیفا در میان بود تا با اهرم زور و تهدید، تابوشکنی کند.

تابستان پرماجرا

۴۰ سال از بهمن ۵۷ می­‌گذرد، اما زنان ایران زمین هنوز با محدودیت­‌هایی عجیب دست و پنجه نرم می‌­کنند. گاهی برای خروج از کشور اجازه می‌­خواهند و گاه اجباری برای ازدواج در کار است. نه حقی برای طلاق دارند و نه سهم‌الارث برابر با مردان برای‌شان وجود دارد و نه حتی حقی برای حضانت فرزندان.​

بیشتر در این باره: زنان در آزادی سومین نتیجه برتر تاریخ فوتبال ایران را جشن گرفتند

بعد از انقلاب ۵۷ هیچ میکروفونی برای زنان روشن نشد و محدودیت­‌ها از نوع پوشش گرفته تا اشکال مختلف هر روز بیشتر از دیروز شد. خبر می‌­آید فلان ورزشکاری را که می‌­خواست از نام ایران دفاع کند، شوهرش بی بهانه ممنوع‌­الخروج کرده و روز بعد مقامی عالی‌رتبه می‌­گوید: «زنان نیازی ندارند به ورزشگاه بروند». نرقصید، نخوانید، سکوت کنید و خلاصه‌­اش اینکه؛ هیس، اینجا دخترها فریاد نمی‌­زنند. حکومتی که از آزادی تمام آزادی­خواهان جهان دم می‌­زند اما غافل از آپارتاید جنسیتی بزرگ که خود در قرن ۲۱ به راه انداخته و حسرت لذت تماشای یک بازی فوتبال را به دل نیمی از شهروندانش گذاشته است.

تابستان ۹۸ اما برای زنان ایرانی فراموش نشدنی بود، پر از اخبار تلخ و کورسوی امیدی برای برای باز شدن یک قفل ۴۰ ساله. در میان تمام تبعیض­، سرکوب و محدودیت­‌هایی که جمهوری اسلامی برای زنان به ارمغان آورده است، فوتبال یک تنه به پا خواست و موقعیتی ایجاد کرد که تنها یک راه باقی می‌­گذاشت؛ یا به زنان اجازه ورود به ورزشگاه بدهید و یا تعلیق شوید.

بیشتر در این باره: نمایش پرگل ملی‌پوشان ایران در حضور تاریخی زنان در ورزشگاه آزادی

از ژاک شیراک، رئیس‌جمهور اسبق فرانسه، در مصاحبه‌­ای با نیویورک‌تایمز نقل شده که «فوتبال روزی تبدیل به بزرگترین بیزنس و پدیده‌­ای اجتماعی خواهد شد که توانایی زیر و رو کردن دولت­‌ها را دارد.»

و امروز بزنگاهی است تاریخی برای حکومت و علمای قم‌نشینی که زن را جنس دوم و حضورشان در عرصه­‌های اجتماعی را برنمی‌­تابد. در واپسین روزهای تابستان بود که مشخص شد ایران یا باید قید فوتبال را بزند که البته غیرممکن بود و پرخطر، یا باید تابوی سنتی و بزرگش را بشکند. زنانی که حالا امیدوار شدند در نخستین روزهای پاییز درهای آزادی بدون محدودیت و گزینش به روی‌شان باز شود.

از روسری سفیدها تا دختر آبی

مبارزه برای دستیابی به حقوق اجتماعی زنان در ایران تاریخچه‌­ای طولانی دارد و گاه هزینه‌­ای گزاف برایش پرداخت شد. روایت آزادی­‌های زنانه همچون حکایت خواستن و نتوانستن و نشدن بود که برخی مانند نسرین ستوده با حضور پشت میله‌های زندان بهایش را پرداختند و برخی مانند دختری که سوخت تا حضور در ورزشگاه برای زنان آزاد شود.

بیشتر در این باره: تهدید جدی فیفا برای شکستن تبعیض ۴۰ساله

جنبشی که زنان موسوم به «روسری سفیدها» از سال ۸۴ آغاز کرده بودند با نامه فیفا دوباره داغ شد و مرگی تلخ آن را شلعه‌­ور کرد. سوختن «دختر آبی» مانند کبریت بود بر انبار باروتی که دنیا یکصدا آن را فریاد زد و «سحر خدایاری» تبدیل به نمادی برای از میان برداشتن یک حسرت شد و در این بین حکومتی که حتی از پیکر بی­جان دختری جوان واهمه داشت.

این بار نه تنها در ورزشگاه­‌های ایران و جهان حق آزادی زنان ایرانی فریاد زده شد بلکه چهره­‌های مشهور عالم سیاست و ورزش نیز آنقدر نام دختر آبی را به زبان آوردند تا فیفا را به حرکتی جدی واداشت. فیفا دهم اکتبر را آخرین فرصت برای باز شدن قفلی ۴۰ ساله تعیین کرد.

فوتبال کار خودش را کرد و جمهوری اسلامی را در موقعیتی قرار داد که دیگر نه راه پس داشت و نه پیش. موقعیتی که بسیاری از فعالان حقوق بشر و موضوعات اجتماعی را به فکر فرو برد که کاش در سایر موضوعات نیز پای یک فیفا در میان بود تا بسیاری از تابوها را با اهرم زور و تهدید از میان بردارد.

راستی‌­آزمایی اتمی در ورزش

جامعه بین‌­الملل اعتمادش نسبت به ایران را نه تنها در سیاست بلکه در عرصه ورزش هم از دست داده است. همان روز که تفاهم‌­نامه­‌ای بین فدراسیون جهانی جودو و کمیته ملی المپیک ایران برای رویارویی ورزشکاران ایران و اسرائیل منعقد شد، بسیاری اطمینان داشتند که هیچ‌وقت چنین عهد و پیمانی اجرایی نمی‌­شود و البته نشد.

روزی که به والیبال گفتند حضور در لیگ ­جهانی مستلزم حضور زنان در سالن است اما پروژه زنان گزینشی اختراع شد، همان روز که پای زنان گزینشی به استادیوم آزادی باز شد و سرانجام وقتی داستان غم‌­انگیز «باید ببازی» برای سعید ملایی تکرار شد، جامعه بین‌­الملل ورزش دیگر اعتمادی به ایران نداشت.

وقتی ملایی از تماس و تهدید مسئولان ایرانی پرده برداشت، آخرین جرعه­‌های اعتماد هم از بین رفت تا مدلی شبیه به نسخه برجام برای ورزش پیچیده شود. ایران باز هم راستی­آزمایی شد اما نه برای سانتریفیوژها و موشک، بلکه برای رسیدن به حقیقتی درباره ورود آزادانه زنان به آزادی.

فدراسیون جهانی فوتبال که دیگر اعتمادی به قول طرف ایرانی­اش نداشت برای آنکه خیالش بابت حضور زنان راحت شود یک هیئت ۳ نفره به ایران فرستاد اما ژور کائف و هیئت همراه نیز نتوانستند آنچه فیفا می­خواست را اجرایی کنند. ۷۰ هزار صندلی خالی در آزادی وجود داشت با زنانی که پشت در مانده بودند اما پنج هزار زن وارد ورزشگاه شدند و علی‌رغم میل باطنی دولتمردان، تابوی بزرگ شکست.

large تصاویری از حضور تماشاگران زن در بازی ایران و کامبوج

بیدار شو فیفا

پا قدم زنان شگفت‌­انگیز بود و تیم ملی ۱۴بار دروازه حریف را باز کرد. فوتبالی­‌ها، کامبوج را یک حریف ساده تدارکاتی برای شاگردان ویلموتس قلمداد می‌­کردند، اما دیدار ایران و کامبوج حساسیتش حتی از یک بازی جام­ جهانی هم بیشتر بود.

این بار اما چشم­‌ها نه به مستطیل سبز، بلکه به جایگاهی در گوشه آزادی دوخته شده بود. همان روز که سایت پیش­فروش اینترنتی دیدار ۱۸ مهر باز شد، خیلی­‌ها به یاد فروش پراید و سمند افتادند که در مدت زمان پنج دقیقه تمام خودروها به آقایان خاص فروخته شد.

بیشتر در این باره: چه کسانی با حضور زنان در ورزشگاه‌ها مخالفند؟

بدون اطلاع‌­رسانی و از نیمه‌­های شب سایت باز شد و آنهایی که شب زنده‌­دار بودند موفق به دریافت بلیت شدند. فیفا تأکید کرده بود ورود زنان به ورزشگاه بدون محدودیت و براساس میزان تقاضا باشد، خواسته­‌ای که ایران اجرایی نکرد تا هشتگ «بیدار شو فیفا» به هشتگ­‌هایی مانند «با من به ورزشگاه بیا» و «جای سحرم خالی» بپیوندد.

آنچه این­ روزها در ایران رخ می‌­دهد نشان از واهمه جمهوری اسلامی نسبت به گردهمایی‌های زنانه دارد. تهیه‌کننده برنامه فوتبال برتر که مجری پخش تلویزیونی این دیدار بود، خبری شگفت­‌آور داد؛ «اجازه پخش تصویر از جایگاه زنان را نداریم». ماجرا وقتی جالب‌تر شد که صدا و سیما با صدور آیدی کارت برای زنان عکاس مخالفت کرد و زنانی که پشت در آزادی مانده بودند همچنان حسرت به دل به خانه برگشتند.

اتفاقی که یوری ژورکائف، نماینده فیفا، در پاسخ به آن گفت: «تمام این اتفاقات را مشاهده کردم و امیدوارم از به بعد چنین اتفاقاتی رخ ندهد.» جملات کوتاه ژور کائف پیامی مشخص دارد، همانطور که فیفا وعده داده زنان از این پس باید در تمامی ورزشگاه­‌های ایران حضور داشته باشند و دیدار مقابل کامبوج اولین و آخرین حضورشان نیست، چالشی جدید که پیش روی جمهوری اسلامی قرار گرفته است.

زنان آمدند، درد نداشت

بعد از پخش تلویزیونی مراسم افتتاحیه جام جهانی ۲۰۱۸ عادل فردوسی‌­پور جمله‌­ای به ظاهر ساده اما جنجال‌­ساز می‌­گوید که بعدها مشخص شد یکی از دلایل کنار گذشتنش از سیما بود؛ «دیدید پخش شد و هیچ اتفاقی هم نیفتاد».

جملاتی که چند هفته بعد علی خامنه‌­ای (رهبر جمهوری اسلامی) در دیدار با مدیران صدا و سیما اینگونه پاسخش را داد: «یعنی چه که برخی می‌­گویند پخش شد و هیچ اتفاقی نیفتاد. شما از پیامد چنین اتفاقاتی چه می‌­دانید. امروز دشمن می‌­خواهد با چنین موضوعاتی جنگ نرم به راه بیندازد». چیزی شبیه به همان مقاومتی که از مراجع قم نشین تا دادستان کل و برخی دلواپسان نسبت به ورود زنان به ورزشگاه داشتند و محیطش را برای زنان سالم نمی‌دانستند.

large یک روایت نزدیک از حضور زنان در ورزشگاه آزادی

دیدار ایران و کامبوج هرچند مردان زیادی را به ورزشگاه نکشانده بود اما در واقعیت یکی از سالم‌ترین بازی ­های فوتبال طی ۴۰ سال اخیر را روی سکوها رقم زد و به قول فردوسی­ پور «دیدید هیچ اتفاقی نیفتاد».

توئیت­‌های مسئولان دولتی بعد از حضور تاریخ‌­ساز زنان در آزادی اما جالب‌ترین بخش ماجرا بود. از معصومه ابتکار که حضور زنان را دستاورد خواست رئیس دولت و پیگیری وزیر ورزش قلمداد کرد تا سخنگوی دولت که گفت: «فیفا که هیچ، آمریکا هم نتوانست ما را وادار به انجام کاری کند». دنیا برای ورود زنان به ورزشگاه آزادی تهران خوشحال بود و دولتی­‌ها سعی بر مصادره این دست­اورد بزرگ داشتند.

​تبریک رئیس؛ به عقب برنمی‌گردی

جیانی اینفانتینو، رئیس فدراسیون جهانی فوتبال، ساعاتی پس از پایان بازی تیم‌های ملی ایران و کامبوج، بیانیه‌ای صادر کرد. بیانیه‌­ای درست که نور امید را در دل زنان ایران زنده نگه می­‌دارد. رئیس سوئیسی، این را تازه یک آغاز نه پایان داستان ورود زنان به ورزشگاه‌ها دانست و از تمام زنانی که در راه رسیدن به این دست­آورد مبارزه کردند، تشکری ویژه کرد.

بیشتر در این باره: رئیس فیفا: حضور خاطره‌انگیز زنان در ورزشگاه برگشت‌ناپذیر است

او در بیانیه‌­اش گفت: «برای نخستین بار پس از حدود ۴۰ سال، هزاران زن اجازه پیدا کردند که یک مسابقه فوتبال را در یک ورزشگاه در ایران همراه با مردها تماشا کنند. این یک قدم بسیار مثبت به جلو است و همان موردی که فیفا و زنان ایرانی با اشتیاق در انتظارش بودند. اشتیاق، شادی و شور و شوق آنها امروز قابل توجه بود و ما را حتی بیشتر تشویق کرد تا در مسیری را که آغاز کرده‌ایم به راه‌مان ادامه دهیم. تاریخ به ما می‌آموزد که پیشرفت مرحله به مرحله به نتیجه می‌رسد و این فقط آغاز یک سفر است».

مهم ترین بخش از بیانیه اینفانتینو قطعاً همان جایی است که احتمالاً بزرگترین چالش پیش­روی جمهوری اسلامی در روزهای آینده خواهد بود؛ جایی که رئیس فیفا می‌گوید: «اکنون دیگر نمی­‌توان متوقف شد یا به عقب برگشت».