گزارش ويژه راديوفردا: لهجه هاي مختلف زبان فارسي، دري و تاجيکي

علي سجادي (راديو فردا): سه نگردد بريشم ار او را پرنيان خواني و حرير و پرند اين بيت هاتف اصفهاني، شايد امروز بهترين توصيف براي سه لهجه اصلي زبان فارسي دري باشد كه سخنگويان آن در دويست سال اخير، با مرزبنديهايي كه نشان از دخالتها و غلطهاي سياسي دارد، از حال و روزگار هم بيخبر و دور مانده اند و امروز به يمن و انقلابي كه در شيوه هاي ارتباطي روي داده، از احوال هم با خبر ميشوند و گاهي تعجب ميكنند كه مثلا چطور حافظ شيرازي كه هرگز به تاجيكستان نرفته، به زبان تاجيكي شعر سروده و يا صدر الدين عيني در كوهپايه هاي پامير، به زبان فارسي، داستان و خاطرات نوشته است. از حضور خانم كامل زاده گزارشهاي او را در شهر دوشنبه شنيده ايد و خانم شكيلا خالص، گزارشگر راديو افغان آزاد، در دفتر راديو فردا استفاده كرديم و در گفت و گويي با آنان، زبان مشترك و لهجه هاي سه گانه دري، فارسي و تاجيكي را مورد گزارش ويژه امشب قرار داديم. خانم كامل زاده از زبان فارسي در تاجيكستان بگوييد. شهناز كامل زاده: چون هفتاد سال كمونيستها كوشش كردند كه زبان و فرهنگ ما را از بين ببرند، در اين هفتاد سال نميتوانستيم نوروز را جشن بگيريم، ولي مردم پنهاني جشن و سور ميگرفتند. ع . س : در سمرقند و بخارا چطور؟ شهناز كامل زاده: در سمرقند و بخارا هم هستند كه زبان تاجيكي و فارسي را حرف ميزنند، ولي از بس كه حكومتش فشار زيادي به آنها مي آورد، كمي ديگر زبان فارسي يادشان رفته، ولي هستند، اگر كم هم باشند، ولي هستند. چون روزنامه ها و مدارس تاجيكي كه بود، آنها را بستند، همه چيزهايي كه تاجيكي بود، اينها كوشش كردند از بين ببرند كه اينها كلا زبان تاجيكي را فراموش كنند و نگويند كه سمرقند و بخارا براي تاجيكها است. چون ما هميشه دعوا داريم كه سمرقند و بخارا براي تاجيكستان است و اين كشورهايي است كه اجبارا از تاجيكستان جدايش كردند، و آنها هم كوشيدند كه اين سمرقند و بخارا را هرچه بيشتر از تاجيكستان دور كنند. ع . س: خانم شكيلا شما درباره زبان فارسي و فهم مشترك ايرانيان و افغانيان و تاجيكان چه فكر ميكنيد؟ شكيلا خالص: زبان ما يكي است و فقط لهجه منطقه اي فرق ميكند، داخل ايران، افغانستان، تركمنستان، تاجيكستان، نظر به منطقه، لهجه ها فرق ميكند. ولي اين دليل نميشود كه كسي بگويد نميتوان زبان كسي را بشنود و درك كند، چرا كه فقط لهجه فرق ميكند، البته برخي تفاوتهايي در استفاده كلمات، من متوجه شدم است كه مثلا اكثرا افغانها استفاده نميكنند، رايج نيست به آن اندازه اي كه ايرانيان استفاده ميكنند، يا فرضا لهجه اي كه شما استفاده ميكنيد. ع . س: شما در منطقه هرات بزرگ شديد. درباره مراوده ميان ايرانيان و افغانيها بگوييد. شكيلا خالص: هرات نزديك سرحد ايران است. خوشبخت بودند افغانيهايي كه در آنجا بودند، به يك شكلي اكثر آنها فاميل و آشنا داشتند در ايران، آنها از نظر آشنايي گوش، خيلي راحت تر هستند. مثلا شما اگر فرضا از افغاني كه از شرق افغانستان است، اين سئوال را بكنيد، ممكن است كمي نظرش فرق كند، چون او عادت ندارد بشنود و آشنا نيست به لهجه ايراني يا تركي يا تاجيكي و خوب شايد مشكل داشته باشد در درك فارسي و يا تاجيكي، وقتي با او صحبت ميشود. اين به آن معنا نيست كه زبان ما فرق دارد و ما دو زبان جدا داريم، به خاطر فاصله منطقه اي و محلي، ما عادت داريم كه يك كلمه را زيادتر استفاده كنيم و يا يكي را كمتر و به گوش آشنا نمي آيد. فرق فقط همين است. ع . س : تفاوت لهجه هاي ما را در چه ميبينيد؟ شهناز كامل زاده: به نظر من تفاوت زبانهاي ما در آن است كه ما زير نفوذ كشورهاي بيگانه مانديم، مثلا در زبان فارسي تاجيكستان، ‌كلماتي كه زياد استفاده ميشوند، به خاطر زبان روسي بوده كه اصطلاحهاي روسي با اين زبان آميخته شده. شكيلا خالص: اين موضوع سياسي هم موضوعي جدا است، در زبان افغاني بيشتر كلمات عربي استفاده ميشود، در ايران بيشتر كلمات فرانسوي استفاده ميشود، البته خيلي دليل درستي را شما گفتيد به خاطر هفتاد و چند سال قدرت سياسي كه زبان روسي و كنترل روسي داشته، البته تغييرات بسياري در زبان آمده. شهناز كامل زاده: در تاجيكستان چقدر تاجيكي ها را به خاطر همين موضوع كشتند، مثلا پدر بزرگ من در تاجيكستان يك شاعر بود، با اخاصي مثل صدرالدين عيني كار ميكرد، شعرهايي كه او مينوشت، شعرهاي روشنفكري بود. آنها كه ميديددن اينطور است، توطئه ميكردند و اين اشخاص را به تبعيد و سيبري ميفرستادند و آنجا افراد كشته ميشدند. شكيلا خالص: بله از تمدن و انسانيت آنها را دور ميكردند. شهناز كامل زاده: ديگر اين تاجيكها ميترسيدند كه حرف بزنند. ع . س: در پايان اين گفتگو با خانم شهناز كامل زاده و خانم شكيلا خالص، خانم خالص با تاكيد بر زبان مشترك ما گفت: شكيلا خالص: براي ما جاي خيلي خوشبختي است كه ما ميتوانيم با شما به صراحت حرف بزنيم و گپ بزنيم، بدون اينكه مشكلي داشته باشيم، منتها خوب لهجه هاي ما فرق ميكند. شهناز کامل زاده: «سه نگردد بريشم مر او را --- پرنيان خواني و حرير و پرند» «سه نگردد بريشم ار او را --- پرنيان خواني و حرير و پرند» اين بيت حافظ هاتف اصفهاني شايد امروز بهترين توصيف سه لهجه اصلي زبان فارسي دري باشد که سخنگويان آن در 200 سال اخير با مرز بندي هايي که نشان از دخالتها و غرض هاي سياسي دارد، از حال و روزگار هم بي خبر و دور مانده اند و امروز به يمن انقلابي که در شيوه هاي ارتباطي روي داده، از احوال هم کم کم با خبر مي شوند و گاهي تعجب مي کنند که مثلا چطور حافظ شيرازي که هرگز به تاجيکستان نرفته، به زبان تاجيکي شعر سروده و يا صدر الدين عيني، در کوهپايه هاي پايمير به زبان فارسي داستان و خاطرات نوشته است. در گزارش ويژه امشب، علي سجادي از راديو فردا با خانم شهناز کامل زاده، گزارشگر راديوفردا از تاجيکستان و خانم شکيلا خالص، گزارشگر راديو افغان آزاد به بحث در اين باره مي پردازد.