پنجشنبه هفتم فروردین برای نخستین بار به طور رسمی وجود قرارگاه‌های ده‌گانه نیروی زمینی سپاه با ذکر اسامی آنها در کنار یکدیگر در خبرگزاری‌های داخل کشور اعلام شد. ۱۰ قرارگاهی که در کنار قرارگاه ثارالله شبکه‌ای سراسری را برای فرماندهی و هدایت فعالیت‌های سپاه تشکیل می‌دهند.
پیش از این معمولاً نام هر یک از قرارگاه‌ها به مناسبتی اعلام شده بود و نام فرماندهان آنها نیز به طور جداگانه در مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهای خبری مطرح شده بود، اما این برای نخستین بار است که اسامی آنها به طور علنی و در کنار هم به عنوان قرارگاه‌های ده‌گانه نیروی زمینی سپاه اعلام می‌شود.
خبرگزاری‌ها در ایران اعلام کرده‌اند که علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، و سرلشکر حسین سلامی، فرمانده کل سپاه؛ در ارتباط ویدئویی با قرارگاه‌های ده‌گانه نیروی زمینی سپاه، در جریان جزئیات رزمایش سراسری دفاع بیولوژیک قرار گرفته‌اند.
این رزمایش در چارچوب همکاری نیروهای مسلح با ستاد ملی مبارزه با کرونا برای غربالگری مبتلایان به کرونا و ضدعفونی کردن اماکن عمومی انجام می‌شود.
تاریخچه و محل استقرار و مأموریت قرارگاه‌های ده‌گانه سپاه
قرارگاه‌های ده‌گانه نیروی زمینی سپاه پاسداران، قرارگاه‌های منطقه‌ای هستند که هر یک چند سپاه از ۳۲ سپاه استانی را در زیرمجموعه خود دارند. نوعی شبکه فرماندهی مستقل منطقه‌ای با اختیارات و واحدهای خاص تحت امر که عمدتاً لشکرها و تیپ‌های نظامی و گردان‌های امنیتی سپاه و بسیج هستند.
شبکه قرارگاه‌های منطقه‌ای سپاه، در چارچوب یک شبکه سراسری برای نخستین بار در دوران فرماندهی سرلشکر عزیز جعفری بر سپاه، در نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ ایجاد شد. اگرچه برخی از آنها قبل از این تاریخ و حتی از دهه ۱۳۶۰ نیز وجود داشتند (مانند قرارگاه‌های کربلا، حمزه، ثارالله و نجف) در نیمه دهه ۱۳۸۰ راهبرد کلی سپاه پاسداران تمرکز بر نبرد نامتقارن بود که از آن به بعد، به عنوان راهبرد کلی نیروهای مسلح ایران معرفی شد.
نبرد نامتقارن آشکارا برای یک نبرد احتمالی بین جمهوری اسلامی و آمریکا طراحی شده بود. معنای نبرد نامتقارن این بود که نیروهای مسلح جمهوری اسلامی و بویژه سپاه پاسداران قدرت رویارویی کلاسیک با ارتش ایالات متحده به عنوان بزرگترین و قوی‌ترین نیروی مسلح جهان را ندارند و بهتر است به جای یک نبرد کلاسیک دریایی، هوایی و زمینی، به روش‌هایی روی آورد که نیاز به تجهیزات معمول و عمدتاً پیشرفته نبردهای دریایی (ناوها و ناوهای هواپیمابر)، نبردهای هوایی (هواپیماهای پیشرفته و موشک‌های کروز)، و نبردهای زمینی (واحدهای مجهز تانک و توپ‌های خیلی پیشرفته ) که آمریکا در آنها برتری دارد، نداشته باشد.
این شیوه جنگیدن که از سوی فرماندهان نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، بویژه سپاه، راهبرد نبرد نامتقارن نام گرفته متکی بر این اصل بود که نبرد باید در زمین، زمان و با روشی رخ دهد که نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در آن امکان اقدام متقابل داشته باشند.
بنابر این سپاه به حمایت از گروه‌های نیابتی در خاورمیانه (نیروی قدس) استفاده از هجوم انبوه قایق‌های تندرو در دریا (نیروی دریایی سپاه) و توسعه توان موشکی و پهپادی (نیروی هوافضای سپاه) روی آورد تا ضعف خود را در حوزه نبرد کلاسیک جبران کند.
در همین چارچوب ایجاد یا توسعه قرارگاه‌های متعدد در سراسر کشور نیز و واگذاری فرماندهی به آنها در صورت لزوم طراحی و اجرا شد.
هدف از تأسیس این قرارگاه‌ها این بود که در صورتی که شبکه فرماندهی سپاه در تهران ضربه جدی ببیند، یا منهدم شود، این قرارگاه‌ها قادر باشند به عنوان ارشدهای سپاه در مناطق مختلف کشور در برابر تهدیدات داخلی (اعتراضات و قیام مردمی) و حمله خارجی علیه حکومت جمهوری اسلامی مستقل از شبکه فرماندهی در تهران تصمیم بگیرند و عمل کنند.
تمامی این قرارگاه‌های ده‌گانه زیر نظر سرتیپ محمد پاکپور، فرمانده نیروی زمینی سپاه، فعالیت می‌کنند. از نظر عملیاتی و رزمایش‌ها در یک سطح بالاتر از نیروی زمینی سپاه همه این ۱۰ قرارگاه از سوی قرارگاه مرکزی خاتم الانبیا هدایت می‌شوند که سرلشکر غلامعلی رشید فرماندهی آن را برعهده دارد و مهم‌ترین قرارگاه جنگی جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.
نکته دیگر آنکه علاوه بر این ۱۰ قرارگاه، یک قرارگاه منطقه‌ای دیگر به عنوان مهم‌ترین قرارگاه منطقه‌ای وجود دارد که زیر نظر فرمانده نیروی زمینی سپاه نیست؛ قرارگاه ثارالله تهران که زیر نظر سرلشکر حسین سلامی فرمانده کل سپاه است.
اسامی قرارگاه‌ها و حوزه‌های جغرافیایی مأموریت آنها
۱۰ قرارگاه نیروی زمینی سپاه که برخی از آنها عمری به اندازه چهار دهه دارند، عبارتند از:
۱. قرارگاه کربلای جنوب غرب
این قرارگاه در واقع قدیمی‌ترین قرارگاه نیروی زمینی سپاه است و تاریخ تأسیس آن به سال ۱۳۶۰ و سال‌های نخست جنگ ایران و عراق بر می‌گردد. این قرارگاه سپاه‌های استانی ولی عصر خوزستان، ابوالفضل لرستان و فتح کهگیلویه و بویراحمد، و بسیج‌های این استان‌ها را تحت فرمان دارد.
مهم‌ترین یگان‌های رزمی تحت فرمان قرارگاه کربلا، لشکر هفت خوزستان، تیپ ۵۷ لرستان، و تیپ ۴۸ فتح کهگیلویه هستند. فرماندهی قرارگاه کربلا با سرتیپ احمد خادم سیدالشهداست.
۲. قرارگاه مدینه
قرارگاه مدینه نزدیکترین قرارگاه زمینی سپاه به تنگه هرمز به شمار می‌رود و رزمایش‌های متعددی با محوریت نبرد زمینی در این منطقه انجام داده است. قرارگاه مدینه سپاه‌های استانی امام سجاد هرمزگان، فجر فارس، و امام صادق بوشهر را تحت پوشش و فرمان دارد.
مهم‌ترین یگان‌های تحت امر این قرارگاه نیز لشکر ۱۹ فجر شیراز و تیپ ۳۳ نیروی مخصوص المهدی است. فرماندهی قرارگاه مدینه با سرتیپ حمید سرخیلی است. روح‌الله نوری، فرمانده سابق این قرارگاه، هم اکنون جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه است.
۳. قرارگاه قدس جنوب شرق
قرارگاه قدس از نظر حوزه جغرافیایی وسیع‌ترین مناطق تحت امر یک قرارگاه یعنی دو استان بزرگ سیستان و بلوچستان و کرمان را فرماندهی کند و دو سپاه استانی ثارالله کرمان، و سلمان سیستان و بلوچستان، را تحت امر دارد. لشکر ۴۱ ثارالله کرمان و تیپ ۱۱۰ سلمان سیستان و بلوچستان از مهم‌ترین یگان‌های رزمی تحت امر آن هستند.
این قرارگاه به دستور آیت‌الله خامنه‌ای وظیفه حفاظت از بخش‌هایی از مرزهای شرقی را به جای نیروی انتظامی برعهده دارد. فرماندهی قرارگاه قدس تا ابتدای اسفند ۹۸ با سرتیپ محمد مارانی بود. فرمانده جدید این قرارگاه سرتیپ محمد کرمی، فرمانده پیشین مجتمع دانشگاهی امیرالمومنین اصفهان است.
۴. قرارگاه سیدالشهدا
به لحاظ جغرافیایی قرارگاه سیدالشهدای اصفهان مرکزی‌ترین قرارگاه و درست در وسط ایران قرار دارد. این قرارگاه سپاه‌های استانی صاحب‌الزمان اصفهان، قمر بنی‌هاشم چهار محال و بختیاری، و الغدیر یزد را تحت فرمان دارد. یگان‌های مهم تحت امر آن لشکر ۸ نجف و لشکر ۱۴ امام حسین اصفهان، تیپ ۱۸ الغدیر یزد و تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم شهرکرد است.
لشکرهای ۸ نجف و ۱۴ امام حسین از لشکرهای اصلی ایران در جنگ با عراق بودند. (لشکر ۱۴ در یک سال گذشته، به عنوان مأموریت و به طور موقت تحت امر قرارگاه قدس در جنوب شرقی ایران بوده است.) فرماندهی قرارگاه سیدالشهدا با یکی از قدیمی‌ترین فرماندهان سپاه یعنی سرتیپ جواد استکی است.
۵. قرارگاه غرب نجف اشرف
قرارگاه نجف نیز یکی از قدیمی‌ترین قرارگاه‌های نیروی زمینی سپاه است که در دوران جنگ ایران و عراق تأسیس شد و فرماندهی اداره نبرد در جبهه غرب را برعهده داشت.
این قرارگاه سپاه‌های استانی نبی اکرم کرمانشاه، انصار الحسین همدان، و امیرالمومنین ایلام را تحت امر دارد و یگان‌های عمده آن لشکرهای ۲۹ نبی اکرم کرمانشاه، تیپ ۱۱ امیرالمومنین ایلام، و تیپ ۳۲ انصار الحسین همدان است. فرماندهی قرارگاه نجف با سرتیپ محمدنظر عظیمی است.
۶. قرارگاه شمال غرب حمزه سیدالشهدا
قرارگاه حمزه که یکی از شناخته‌شده‌ترین قرارگاه‌های سپاه است، در اوایل دهه ۱۳۶۰ در جریان درگیری بین سپاه و گروه‌های کرد مخالف جمهوری اسلامی تأسیس شد و همچنان این موضوع مهم‌ترین مأموریت آن به شمار می‌رود.
از نظر حکومت این قرارگاه، حافظ امنیت منطقه و از نظر بسیاری از مخالفان کرد، مأمور سرکوب منتقدان و مخالفان در مناطق کردنشین است. قرارگاه حمزه سپاه‌های استانی شهدای آذربایجان غربی و بیت‌المقدس کردستان را تحت امر دارد.
مهم‌ترین یگان تحت امر قرارگاه حمزه، لشکر ۳ نیروی مخصوص حمزه است و فرماندهی قرارگاه حمزه با سرتیپ محمدتقی اصانلو است.
۷. قرارگاه عاشورا
قرارگاه عاشورا در تبریز، فرماندهی سپاه‌های استانی عاشورای آذربایجان شرقی، انصار المهدی زنجان، و عباس اردبیل را برعهده دارد. مهم‌ترین یگان تحت امر این قرارگاه لشکر ۳۱ عاشورا است که از شناخته‌شده‌ترین یگان‌های ایران در جنگ با عراق بود.
سرتیپ اصانلو علاوه بر فرماندهی قرارگاه حمزه، فرماندهی قرارگاه عاشورا را نیز برعهده دارد و در هر دو قرارگاه دو جانشین جداگانه دارد.
او تنها فرماندهی است که بر دو قرارگاه منطقه‌ای عاشورا و حمزه، و پنج سپاه استانی فرماندهی می‌کند و در واقع می‌شود گفت سرتیپ اصانلو فرماندهی ارشد سپاه در کردستان و آذربایجان را برعهده دارد و از این نظر در بین فرماندهان سپاه در موقعیتی ویژه قرار دارد.
۸. قرارگاه غدیر شمال
قرارگاه غدیر سپاه‌های استانی کربلای مازندران، قدس گیلان، و نینوای گلستان را تحت امر دارد و مهم‌ترین یگان‌های تحت امر آن، لشکر ۲۵ کربلای مازندران، لشکر ۱۶ قدس گیلان و تیپ یکم گلستان است. فرماندهی قرارگاه غدیر با سرتیپ علی شالیکار است.
قرارگاه غدیر به دلیل اینکه در منطقه‌ای قرار گرفته که برخلاف جنوب و شرق و غرب شاهد درگیری‌های رزمی نیست، در بین قرارگاه‌های سپاه از اهمیت کمتری برخوردار بوده است.
۹. قرارگاه شمال شرق ثامن‌الائمه
قرارگاه ثامن‌الائمه قرارگاه شرق و شمال شرق سپاه محسوب می‌شود. این قرارگاه سپاه‌های استانی امام رضای خراسان رضوی، جوادالائمه خراسان شمالی و انصارالرضای خراسان جنوبی را فرماندهی می‌کند. به رغم اهمیت استان خراسان و مشهد به عنوان یک شهر بزرگ مذهبی، این قرارگاه نیز در حوزه رزمی خیلی فعال نیست، چون درگیری‌های مرزی جدی در حوزه آن رخ نداده است.
فرماندهی پیشین این قرارگاه سرتیپ قدرت‌الله منصوری بود که در آذرماه ۱۳۹۷ آنگونه که اعلام شد در جریان تمیز کردن اسلحه خود جان باخت. فرمانده کنونی این قرارگاه سرتیپ حسن مرتضوی است.
۱۰. قرارگاه صاحب‌الزمان
قرارگاه صاحب الزمان از نظر ترکیب جغرافیایی و جمعیتی استان‌های تحت امر آن یک قرارگاه ترکیبی و نامتجانس به نظر می‌رسد. شهر قم به عنوان محل استقرار حوزه علمیه قم و پایگاه اصلی روحانیت حاکم در ایران در حوزه استحفاظی این قرارگاه قرار دارد.
سپاه‌های استانی تحت امر قرارگاه صاحب الزمان، سپاه روح‌الله استان مرکزی، علی ابن ابیطالب قم، صاحب‌الامر قزوین، و قائم آل‌محمد سمنان هستند و لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب قم، تیپ ۷۱ روح‌الله اراک، تیپ ۱۲ قائم سمنان، و تیپ ۸۲ صاحب‌الامر قزوین، مهم‌ترین یگان‌های تحت امر این قرارگاه هستند. فرماندهی این قرارگاه با سرتیپ علی اکبر نوری است.
***
قرارگاه ثارالله تهران
قرارگاه ثارالله مهم‌ترین قرارگاه منطقه‌ای سپاه در سراسر کشور است. مأموریت و وظیفه قرارگاه ثارالله دفاع از مراکز و نهادهای حساس و کلیت حکومت جمهوری اسلامی در برابر تهدیدات داخلی یعنی اعتراضات و قیام‌های مردمی، و نیز هرگونه تهدید نظامی علیه تهران به عنوان مرکز حکومت است.
سپاه‌های محمد رسول‌الله تهران بزرگ، سیدالشهدای شهرستان‌های تهران، سپاه امام حسن استان البرز، و تمام واحدهای بسیج آنها تحت فرماندهی قرارگاه ثارالله هستند. مهم‌ترین یگان‌های تحت امر این قرارگاه، لشکرهای ۲۷ و لشکر ۱۰ سیدالشهدا و گردان‌های بسیج و در صورت لزوم نیروی انتظامی هستند.
فرماندهی قرارگاه ثارالله برعهده فرمانده کل سپاه است، اما سرتیپ محمد کوثری فرمانده سابق لشکر ۲۷ تهران جانشینی فرمانده کل سپاه در این قرارگاه را برعهده دارد و در واقع فرمانده میدانی قرارگاه به شمار می‌رود.
قرارگاه‌های یازده‌گانه سرکوب اعتراضات
قرارگاه‌های یازده‌گانه سپاه، به طور رسمی برای هدایت و فرماندهی جنگ نامتقارن در برابر یک تهدید خارجی ایجاد شده‌اند اما هدف اعلام‌نشده آنها مقابله با تهدیدات داخلی یعنی اعتراضات و قیام مردمی علیه حکومت جمهوری اسلامی است که در سال‌های اخیر به مهم‌ترین تهدید علیه بقای حکومت تبدیل شده است.
از آنجا که هر یک از این قرارگاه‌ها به عنوان نهاد بالادستی ۳۲ سپاه استانی و لشکرها و تیپ‌های تحت امر آنها در سراسر کشور فعالیت می‌کنند، سرکوب اعتراضات استانی نیز از سوی آنها هدایت و فرماندهی می‌شود. تجربه سرکوب اعتراضات مردمی ۱۰ سال گذشته بویژه اعتراضات سراسری آبان ماه ۹۸ نشان می‌دهد که مهم‌ترین کارویژه قرارگاه‌های یازده‌گانه سپاه سرکوب مردم معترضی است که از شرایط نابسامان اقتصادی و اجتماعی و سیاسی کشور به تنگ آمده‌اند و نارضایتی خود را به اشکال مختلف از جمله اعتراضات خیابانی نشان می‌دهند.
یکی از مهم‌ترین نمونه‌های آن عملکرد دو قرارگاه ثارالله تهران و قرارگاه کربلای خوزستان در اعتراضات آبان ماه ۹۸ است. در تهران همانند دو دهه گذشته مسئولیت اصلی سرکوب اعتراضات در محدوده تهران بزرگ و سایر شهرهای استان‌های تهران و البرز به قرارگاه ثارالله و یگان‌های تحت امر آن سپرده شد.
در خوزستان نیز سرکوب اعتراضات مردم در بیش از ۱۵ شهر این استان، به قرارگاه کربلا و لشکرهای تحت امر آن از جمله سپاه استانی خوزستان و لشکر هفت ولی عصر سپرده شد. مهم‌ترین نماد این سرکوب‌ها به فرماندهی قرارگاه کربلا، سرکوب‌های ماهشهر بود که سرتیپ حسن شاهوارپور، فرمانده سپاه استانی خوزستان، آن را هدایت می‌کرد.
از کشتار ماهشهر به عنوان یکی از بزرگترین کشتارهای معترضان در آبان ۹۸ یاد می‌شود و هرگز تعداد و اسامی کشته‌شدگان آن، مانند سایر کشته‌شدگان در سراسر کشور اعلام نشد.
در واقع نگاهی به عملکرد قرارگاه‌های یازده‌گانه سپاه بویژه در یک دهه اخیر نشان می‌دهد، این قرارگاه‌ها برخلاف آنچه فرماندهان ارشد سپاه مدعی هستند، به جای آنکه در مقابله با تهدید خارجی عمل کرده باشند، در سرکوب مردم معترض در سراسر ایران فعال بوده‌اند و سرکوب مردم معترض ایران با هدف جلوگیری از سرنگونی جمهوری اسلامی به مهم‌ترین حوزه مأموریت و کارکرد آنها تبدیل شده است.