ناتو پیمانی است که در سال ۱۹۴۹ و چند سال پس از پایان جنگ جهانی دوم و آغاز تنش‌های میان ایالات متحده و شوروی شکل گرفت. ائتلافی نظامی که نقش مهمی در دوران جنگ سرد ایفا کرد و هدفش مقابله با خطراتی بود که از جانب اتحاد جماهیر شوروی دنیای غرب را تهدید می‌کرد.
ناتو در ابتدا با حضور ۱۲ کشور از جمله ایالات متحده، بریتانیا، کانادا و همچنین فرانسه تشکیل شد و به مرور زمان جغرافیای آن گسترده‌تر شد. حتی پس از فروپاشی شوروی هم ناتو به کار خود ادامه داد و حالا به مرز روسیه هم رسیده است.
پس از رسمی شدن الحاق فنلاند تعداد اعضای این ائتلاف به ۳۱ کشور رسیده است و قابل انتظار است که با اتمام فرایند پیوستن سوئد، تعداد اعضای این پیمان به ۳۲ عضو افزایش یابد.
هزینه‌ها در ناتو
اعضا برای حضور در این پیمان حق عضویت پرداخت نمی‌کنند و این پیمان بر اساس اصل «دفاع دسته‌جمعی» عمل می‌کند که کشورهای عضو متعهد می‌شوند در صورت حمله به یکی از اعضا، همگی با هم به دفاع از آن عضو برخیزند.
به جای حق عضویت، اعضای ناتو از طریق بودجه دفاع ملی به ائتلاف کمک می‌کنند و دستورالعملی وجود دارد که نشان می‌دهد هر عضو باید حداقل دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه‌های دفاعی کند. با این حال، این دستورالعمل یک الزام سختگیرانه نیست.
تعهدات هزینه‌های دفاعی در ناتو
بر اساس آخرین توافقات کشورهای عضو، قرار شده هر یک از آن‌ها دست‌کم ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه‌های دفاعی و نظامی کند. اخیراً انتقادات دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور پیشین آمریکا، از اعضای اروپایی ناتو بسیار مورد توجه قرار گرفت. این نامزد انتخابات آمریکا تهدید کرده بود اگر این کشورها هزینه‌های لازم را پرداخت نکنند، او روسیه را تشویق خواهد کرد تا به اروپا حمله کند.
تا سال‌های متمادی هیچ قانون روشنی برای تعیین حداقل سطح هزینه‌های نظامی مورد نیاز کشورهای عضو وجود نداشت. در عمل، سهم قابل توجهی از این هزینه‌های نظامی به دوش ایالات متحده می‌افتاد، درحالی‌که چندین عضو دیگر ترجیح می‌دادند با کاهش هزینه‌های دفاعی، بودجهٔ خود را صرف موارد رفاهی نمایند.
از سال ۲۰۰۶ به بعد کشورهای ناتو موافقت کردند که به‌طور جمعی هدف خود را بر افزایش بودجهٔ نظامی به دست‌کم ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی قرار دهند. پس از الحاق شبه‌جزیرهٔ کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ کشورهای عضو هدفی تعیین کردند که بر اساس آن اعضا تا سال ۲۰۲۴ به سمت این دستورالعمل حرکت کنند، هرچند جنبه الزام‌آوری برای آن تعیین نشد.
کشورها چقدر هزینه می‌کنند؟
تا پایان سال ۲۰۲۳ تنها ۱۱ عضو به این تعهد عمل کردند و حتی کشورهای بزرگی چون فرانسه و آلمان عقب‌تر از حداقل سطح تعیین‌شده هستند. با این حال ینس استولتونبرگ در ۱۴ فوریه اعلام کرد که هفت کشور دیگر تا پایان سال جاری به مرز ۲ درصد خواهند رسید و در صورت تحقق این امر، تنها ۱۳ کشور پایین‌تر از میزان تعیین شده، باقی خواهند ماند.
هزینه‌های دفاعی بیشتر در شرق اروپا
در میان اعضای اروپایی، هرچه کشورها از نظر جغرافیایی به روسیه نزدیک‌تر هستند، میزان سرمایه‌گذاری در صنایع دفاعی و نظامی آن‌ها بیشتر است، به‌طوری که به عنوان مثال لهستان با اختصاص ۳.۹ درصد از تولید ناخالص داخلی خود به صنایع نظامی، حتی سهمی بیشتر از آمریکا (۳.۴ درصد) به خود اختصاص داده است.
پس از آن در رده‌های سوم تا نهم کشورهای عموماً شرق اروپایی چون یونان، استونی، لیتوانی، فنلاند، رومانی، مجارستان و لتونی قرار دارند که دست‌کم بیش از ۲.۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف سرمایه‌گذاری در امور دفاعی کرده‌اند.
در مقابل، بیشتر کشورهای غرب اروپا زیر حد تعیین‌شده هستند و بیشتر انتقادات از سوی مقام‌های آمریکایی متوجه این کشورها است. به عنوان مثال فرانسه با ۱.۹، هلند با ۱.۷، آلمان با ۱.۵۷، پرتغال با ۱.۴۸، ایتالیا ۱.۴۶. اسپانیا ۱.۳۶ و بالأخره بلژیک با ۱.۱۳ صدم درصد در سال ۲۰۲۳ همگی پایین‌تر از تعهد تخصیص دست‌کم ۲ درصدی از تولید ناخالص ملی خود به صنایع دفاعی و نظامی قرار دارند.
این وضعیت نه تنها انتقاد ترامپ که قبلاً نارضایتی دیگر رؤسای جمهور آمریکا ازجمله باراک اوباما و جرج بوش پسر را هم در پی داشت.
تأثیر حملهٔ روسیه به اوکراین
حملهٔ روسیه به اوکراین نه تنها سوئد و فنلاند را به این نتیجه رساند که به ناتو بپیوندند بلکه کشورهای اروپایی را هم مصمم کرد که بودجهٔ دفاعی خود را به شکل قابل توجهی افزایش دهند.
درحالی‌که پس از پایان جنگ سرد میزان سرمایه‌گذاری کشورهای عضو ناتو به‌ویژه در اروپا به‌تدریج کمتر و کمتر شده بود، این روند در ۱۰ سال اخیر و همزمان با اشغال شبه‌جزیره کریمه توسط روسیه افزایش یافته است. این رویه همچنین از زمان حملهٔ نظامی مسکو به اوکراین باز هم شیب بیشتری یافته و کشورهای بیشتری خود را به سطح ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی اشاره‌شده رسانده‌اند.
به‌عنوان مثال لهستان که پیش از حملهٔ روسیه به اوکراین ۲.۴ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به سرمایه‌گذاری نظامی اختصاص می‌داد، پس از این جنگ آن را به ۳.۹ درصد رسانده و حالا صدرنشین کشورهای عضو ناتو است.
در مجموع لهستان در سال گذشته بیش از ۲۹ میلیارد دلار برای امور نظامی هزینه کرده که نزدیک به ۱۲ میلیارد دلار بیشتر از هزینهٔ این کشور در سال ۲۰۲۲ و سه برابر هزینهٔ یک دهه قبل است.
همچنین در این مدت فرانسه، مجارستان، اسلواکی، هلند، جمهوری چک، پرتغال و چندین کشور دیگر سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه‌های نظامی کرده‌اند.
هزینه‌های آمریکا، بیش از یک‌سوم کل کشورهای عضو ناتو
با این حال از نظر حجم سرمایه‌گذاری ایالات متحده با فاصله از سایر کشورهای عضو جلوتر است و در سال ۲۰۲۳ حدود ۸۶۰ میلیارد دلار هزینهٔ دفاعی کرده است. پس از آمریکا، سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه قرار دارند که به ترتیب حدود ۶۸ میلیارد دلار، ۶۶ میلیارد دلار و ۵۷ میلیارد دلار در سال گذشتهٔ میلادی صرف هزینه‌های نظامی خود کرده‌اند.
در قعر این جدول، کشور کوچک اما ثروتمند لوکزامبورگ قرار دارد که تنها ۷۲صدمِ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای مصارف نظامی در نظر گرفته است.
به نظر می‌رسد کشورهای غرب اروپا از آن‌جایی که تهدید امنیتی قابل توجهی از سوی مسکو احساس نمی‌کنند، کمتر از همسایگان روسیه به افزایش هزینه‌های دفاعی اهمیت می‌دهند و همین اولویت‌های متفاوت باعث شده روند متوازنی در میان کشورهای عضو ناتو در خصوص سرمایه‌گذاری در صنایع دفاعی و نظامی مشاهده نشود.
