سخنرانی اخیر دبیرکل ناتو در برلین تازهترین نمونه از موجی کمسابقه از هشدارها دربارهٔ احتمال درگیری مستقیم با روسیه است؛ هشدارهایی که در سال ۲۰۲۵ مقامهای ارشد اروپایی و نهادهای اطلاعاتی بارها مطرح کردهاند.
مارک روته ۲۰ آذر بعد از تشویقهای کوتاه و مؤدبانه حضار، کاغذهایش را روی تریبون مرتب کرد و یک دقیقه بعد به اصل حرفش رسید.
او گفت: «نیروهای تاریکی سرکوب دوباره به حرکت درآمدهاند. ما هدف بعدی روسیه هستیم».
سازمان اطلاعات دانمارک در ماه فوریه اعلام کرد «روسیه خود را در حال تقابل با غرب میبیند و برای جنگ با ناتو آماده میشود».
در ماه ژوئن، عالیترین فرمانده نظامی آلمان هشدار داد که چنین حملهای ممکن است ظرف چهار سال آینده رخ دهد. در نوامبر، همتای لهستانی او همین ارزیابی را تکرار کرد؛ تنها دو روز پس از آنکه بوریس پیستوریوس، وزیر دفاع آلمان، گفت: «برخی تاریخنگاران نظامی حتی معتقدند آخرین تابستان صلح را پشت سر گذاشتهایم».
این هشدارها به این موارد محدود نمیشود و در میان همهٔ این صداها، مارک روته از همه فعالتر بوده است.
او حدود یک سال پیش از اعضای ناتو خواست یا بودجه دفاعی خود را افزایش دهند یا به فکر یادگیری زبان روسی باشند. در ماه ژوئن نیز گفت که حملهٔ احتمالی روسیه ممکن است همزمان با اقدام نظامی چین علیه تایوان انجام شود.
سخنرانی اخیر او اما بلندترین زنگ خطر تا کنون بود؛ جایی که از جنگی در ابعاد «جنگهایی که پدربزرگها یا حتی پدرانِ پدربزرگهای ما تجربه کردهاند» سخن گفت؛ جنگی با «بسیج گسترده و میلیونها آواره».
پشت پرده این هشدارها چیست؟
اظهارنظرهای پیاپی مقامهای اروپایی بارها به تیتر اول رسانهها راه یافته و در عین حال پرسشهایی جدی را برانگیخته است؛ بهویژه در شرایطی که نشانههایی از کاهش تمایل ایالات متحده برای ادامه سطح حمایتی که در گذشته از امنیت اروپا ارائه میداد، دیده میشود.
جان فورمن، وابستهٔ نظامی پیشین بریتانیا در مسکو و کییف، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «این موضوعی است که من بهطور خاص به آن فکر کردهام، چون هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد روسیه توان یا تمایل حمله به ناتو را دارد».
او افزود: «به نظر میرسد برخی سیاستمداران و نظامیان از سایهٔ تهدید روسیه برای اهداف عملیتری استفاده میکنند؛ روته برای واداشتن کشورهای ناتو به افزایش هزینههای دفاعی و لهستان برای استقرار بیشتر نیروهای ناتو در خاک خود».
منتقدان دیگر نیز یادآوری میکنند که روسیه با وجود نزدیک به چهار سال جنگ، هنوز نتوانسته است اوکراین را شکست دهد؛ حتی اگر امسال با تحمل تلفات سنگین انسانی و از دست دادن تجهیزات، پیشرویهای محدودی داشته است.
تیمو تامیکو، پژوهشگر مؤسسه امور بینالملل فنلاند، نیز میگوید روسیه در حال حاضر «نه مایل و نه قادر» به حمله به ناتو به نظر میرسد.
با این حال، او به بخش روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت که تداوم قدرت ولادیمیر پوتین «به وجود یک تهدید خارجی وابسته است» و به همین دلیل «در بلندمدت، نوعی تحریک نظامی مستقیم محتمل خواهد بود؛ بهویژه اگر جنگ در اوکراین به حالت انجماد درآید».
برخی معتقدند نشانههای این روند از هماکنون دیده میشود؛ از جمله ورود پهپادها و هواپیماهای روسی به حریم هوایی کشورهای عضو ناتو. با این حال، هشدارهای مطرحشده در سال جاری به سناریوهایی بهمراتب تیرهتر اشاره دارد.
سناریوی حمله به استونی
گزارشی که شورای اروپایی روابط خارجی در ۱۸ دسامبر منتشر کرده، بر نگرانیها درباره احتمال حملهٔ مستقیم روسیه به استونی تمرکز دارد؛ حملهای که هدف آن میتواند آزمودن ارادهٔ ایالات متحده و دیگر متحدان ناتو برای دفاع نظامی باشد.
در این گزارش آمده است که «در اروپا، این نگرانی بر ترسی عمیقتر بنا شده است: اینکه دولت آمریکا، درگیر سیاست داخلی و متمایل به کاهش تعهدات، بهزودی حضور خود را در دفاع از اروپا کاهش دهد یا برای آن شرط بگذارد».
این گزارش استونی را «کشوری کوچک، هموار و آسیبپذیر» توصیف میکند و یادآور میشود که یک رزمایش جنگی در سال ۲۰۱۶ پیشبینی کرده بود نیروهای روسی میتوانند ظرف ۶۰ ساعت پس از آغاز تهاجم، پایتخت این کشور را تصرف کنند.
با این حال، گزارش میافزاید که روسیه پس از پایان جنگ اوکراین به پنج تا ده سال زمان نیاز دارد تا برای چنین حملهای بازسازی و تجدید تسلیحات کند؛ بازهای بسیار طولانیتر از آنچه مارک روته، بوریس پیستوریوس و دیگر مقامها مطرح کردهاند.
نکتهٔ قابل توجه آن است که مقامهای آمریکایی تاکنون این هشدارهای اروپایی را تکرار نکردهاند.
راهبرد امنیت ملی ایالات متحده که بهتازگی منتشر شده، میگوید متحدان اروپایی از نظر قدرت نظامی متعارف، تقریباً در همه شاخصها ـ بهجز سلاحهای هستهای ـ برتری محسوسی نسبت به روسیه دارند. در عین حال، این سند بر ضرورت تعامل دیپلماتیک آمریکا برای «کاهش خطر درگیری میان روسیه و کشورهای اروپایی» تأکید میکند.
واکنش کرملین
مقامهای کرملین رهبران اروپایی را «جنگطلب» توصیف کرده و هرگونه قصد حمله را رد میکنند. آنها در آستانهٔ حملهٔ تمامعیار به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ نیز اظهارات مشابهی داشتند؛ هرچند این موضوع لزوماً به معنای وجود برنامههای مشخص برای تجاوزهای بعدی نیست.
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، در ۲۲ دسامبر گفت: «روسیه اهداف نظامیای را که به ما نسبت داده میشود دنبال نمیکند». او افزود که مسکو حتی آماده است «در چارچوب حلوفصل جنگ اوکراین، این موضوع را بهطور حقوقی تضمین کند».
با این حال، بسیاری در غرب بعید میدانند چنین تضمینهایی را جدی بگیرند. روسیه در سال ۱۹۹۴ نیز در قالب یادداشت بوداپست تعهد داده بود به مرزهای اوکراین احترام بگذارد؛ تعهدی که بعداً آن را نقض کرد.
در نهایت، به نظر میرسد همهچیز به تصمیم یک نفر گره خورده باشد.
الیزابت براو، پژوهشگر اندیشکدهٔ دفاعی و امنیتی «روسی»، به بخش روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «روسیه یک دموکراسی نیست. چنین تصمیمی عملاً فقط به این بستگی دارد که ولادیمیر پوتین بخواهد به یک کشور اروپایی عضو ناتو یا کشوری دیگر در اروپا حمله کند، و ما هیچ راهی برای پیشبینی آن نداریم».
او افزود: «به همین دلیل است که فرماندهان نظامی در سراسر اروپا میگویند باید برای هر احتمالی آماده بود؛ شاید فردا، شاید پنج سال دیگر، شاید ده سال دیگر یا شاید هرگز. اما نمیشود روی این حساب کرد که هیچوقت اتفاق نخواهد افتاد».
