امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه، سفر خود به چین را روز جمعه ۱۴ آذر به پایان رساند؛ سفری که در آن از پکن خواست تا روسیه را تحت فشار بگذارد تا با برقراری آتشبس در جنگ با اوکراین موافقت کند. این سفر همزمان با موج تازهای از تلاشهای دیپلماتیک بر سر طرح پیشنهادی آمریکا برای پایان دادن به جنگ اوکراین انجام شد.
اما تحلیلگران و مقامهای اروپایی که با رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفتوگو کردهاند، تردید دارند که پکن به درخواستهای مکرون گوش دهد و شی جینپینگ، رهبر چین، را وادارد تا ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، را به کنار گذاشتن خواستههای حداکثریاش در این جنگ تقریباً چهارساله ترغیب کند.
اگرچه این سفر از نظر نمادین و اقتصادی اهمیت داشت، اما از نظر نتایج عملی، دستاورد چندانی نداشت. کارشناسان میگویند حمایت چین از روسیه در طول جنگ تاکنون پایدار بوده و بعید است پکن برای طرح صلحی که پوتین اساساً رد کرده، نفوذ خود را به کار گیرد.
طرح صلح ۲۸ مادهای اولیه آمریکا برای پایان جنگ اوکراین در ابتدا به نفع روسیه تعبیر شد، هرچند نسخه اصلاحشدهٔ آن ملاحظات کییف را بیشتر در نظر گرفته است.
کلاوس سونگ، تحلیلگر اندیشکدهٔ مرکس مستقر در برلین که در زمینهٔ مطالعات چین فعالیت میکند، به رادیو آزادی گفت: «فکر نمیکنم پکن انگیزهای برای مداخله و پایان دادن به جنگ داشته باشد. اروپا برای چین به اندازه روسیه ارزش ندارد.»
پس از استقبال رسمی و رژه نظامی در پکن در روز ۱۳ آذرماه، مکرون در دیدار با شی دربارهٔ فشارهای وارد بر نظام سیاسی بینالمللی بر اثر جنگ اوکراین و ضرورت دستیابی به صلح پایدار هشدار داد.
او گفت: «ما با خطر فروپاشی نظم بینالمللیای روبهرو هستیم که دههها صلح را برای جهان به ارمغان آورد و در چنین شرایطی گفتوگو میان چین و فرانسه از هر زمان دیگری ضروریتر است.»
رئیسجمهور فرانسه همچنین از شی خواست تا به تلاشهای اروپایی برای «دستیابی هرچه سریعتر به آتشبس، دستکم بهصورت توقف حملات علیه زیرساختهای حیاتی» بپیوندد. شی مستقیماً به این درخواست پاسخ نداد، اما گفت «چین از تمام تلاشهایی که در راستای صلح باشد، حمایت میکند» و خواستار توافقی شد که همه طرفها آن را بپذیرند.
پکن هیچگاه تهاجم گستردهٔ روسیه علیه اوکراین را «جنگ» ننامیده و از اصطلاح «درگیری» برای آن استفاده میکند. با وجود درخواستهای مکرر مقامهای اروپایی برای مهار مسکو، موضع چین تغییر نکرده است.
یوری پوئیتا از «مرکز مطالعات نظامی و خلعسلاح در کییف» به رادیو آزادی گفت: «چین میتواند خسارات اقتصادی بسیار سنگینی به اتحادیه اروپا وارد کند. به همین دلیل، درخواستهای مکرون برای تأثیرگذاری چین بر روسیه بیشتر نمادین است. هیچکس در اروپا باور ندارد که پکن چنین کند.»
چرا مکرون به چین رفت؟
پیوندهای اقتصادی نیز یکی از دلایل اصلی سفر مکرون بود؛ سفری که جمعه ۱۴ آذرماه با بازدید گردشگرانه از شهر جنوبغربی چنگدو در کنار شی به پایان رسید.
مقامهای فرانسوی پیش از سفر به چین از عدم توازن چشمگیر تجاری میان فرانسه و چین سخن گفتند و به کسری ۴۷ میلیارد یورویی (۵۴ میلیارد دلاری) اشاره کردند که نسبت به ۱۰ سال پیش دو برابر شده است.
این مقامها گفتند هدفشان از سفر، «متعادل کردن این جریانهای تجاری» است. مکرون در این سفر با ۳۵ مدیر از شرکتهای بزرگ فرانسوی، از تولیدکنندگان کنیاک گرفته تا برندهای لوکس خردهفروشی، همراه بود.
دیدار مکرون در پکن تنها به امضای ۱۲ توافقنامه همکاری در زمینههایی مانند سالخوردگی جمعیت، انرژی هستهای و حفاظت از پاندا انجامید و مبلغی هم اعلام نشد.
در مجموع، اتحادیه اروپا در سال گذشته بیش از ۳۰۰ میلیارد یورو (۳۴۸ میلیارد دلار) کسری تجاری با چین داشته است.
تحلیلگران میگویند پکن ممکن است از روابط دوستانه با فرانسه برای گسترش نفوذ خود در اتحادیه اروپا استفاده کند، اما در حال حاضر قادر به ارائه امتیازات چشمگیر به پاریس نیست.
سفارش مورد انتظار ۵۰۰ فروند هواپیمای ایرباس هنوز پیش نرفته است، زیرا ممکن است اهرم فشار پکن در مذاکرات تجاری جاری با ایالات متحده را تضعیف کند؛ واشینگتن نیز از چین خواسته سفارشهای جدیدی برای هواپیماهای بوئینگ بدهد.
شی همچنین هیچ تعهدی برای کاهش محدودیتهای تولیدکنندگان فرانسوی کنیاک یا گوشت خوک نداد، چرا که این اقدام میتوانست موضع پکن را در مذاکرات تعرفهای با کمیسیون اورپا بر سر خودروهای برقی ساخت چین تضعیف کند.
با وجود این موانع، سونگ از اندیشکدهٔ مطالعات چین در برلین میگوید مکرون همچنان «انگیزهٔ روشنی» برای تعامل با پکن دارد، بهویژه درحالیکه مقامهای دولت دونالد ترامپ در آمریکا هرچه بیشتر خواستار تمرکز بر نیمکره غربی میشوند.
او گفت: «مکرون باید از روابطش با چین بهره بگیرد و ببیند از این رابطه چه میتواند به دست آورد.»
«دوستی حسابگرانهٔ» چین و روسیه
چین همچنان یکی از بازارهای اصلی صادرات اروپا است — از هوافضا تا مواد شیمیایی صنعتی — و پس از اعمال تعرفههای آمریکا بر واردات اروپایی، اهمیت آن بیشتر هم شده است.
چین همچنین اصلیترین تأمینکنندهٔ مواد خام و عناصر نادر برای اروپا است و در زنجیرههای تأمین راهبردی این قاره نقشی حیاتی دارد.
وزیر خارجه استونی که اخیراً به پکن سفر کرده بود، به رادیو آزادی گفت گفتوگو با چین همچنان مفید است، حتی اگر پکن «اصلیترین پشتیبان توان جنگی روسیه» باشد؛ نکتهای که او در سفرش مستقیماً به همتایان چینی یادآور شد.
چین مدعی است که در جنگ بیطرف است، اما روابط سیاسی و اقتصادی خود با روسیه را عمیقتر کرده است. کییف و متحدان غربیاش مدتها است میگویند پکن اقلام دوکاربردی به مسکو میدهد که در میدان جنگ علیه اوکراین استفاده میشود. چین همچنین بزرگترین خریدار نفت روسیه است.
با وجود این، چین در اروپا سرمایهگذاری گستردهای دارد و این قاره یکی از بزرگترین بازارهای کالاهای چینی است. وزیر خارجه استونی گفت: «این اهرمی است که باید از آن برای واداشتن چین به توقف حمایت از روسیه استفاده کنیم.»
اما اینکه اروپا چگونه میتواند از این اهرم استفاده کند، پرسشی است که هنوز بیپاسخ مانده است.
وانگ یی، وزیر خارجه چین، هفتهٔ گذشته به مسکو سفر کرد و با سرگئی لاوروف، همتای روس خود، دیدار داشت. او حتی هفتهٔ گذشته بهطور غیررسمی به استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، و جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ، که در حال گفتوگو با مقامهای روس درباره پایان جنگ بودند، خوشآمد گفت.
دیپلمات ارشد چین برای گفتوگوهای راهبردی معمول به کرملین رفته بود، اما زمانبندی آن همزمان با تلاش جدید آمریکا برای پایان جنگ بود.
ناتالیا بوتیرسکا از اندیشکدهٔ مرکز اروپای نو در کییف به رادیو آزادی گفت: «این یک دوستی حسابگرانه است. چین هیچ علاقهای به بازگشت روسیه به اردوگاه غرب ندارد. چین به منابع روسیه و نقش آن در مقابله با غرب نیاز دارد.»
نیکولا تنزر، مقام پیشین فرانسوی و پژوهشگر ارشد مرکز تحلیل سیاست اروپا، نیز گفت: «چین از روسیه بهعنوان ابزاری برای تفرقه در غرب استفاده میکند.»
او افزود: «شی بیتردید میخواهد نظم بینالمللی را بهکلی بازنویسی کند. او مانند همهٔ دیکتاتورها از سرایت دموکراسی میترسد و به همین دلیل از پوتین حمایت میکند.»
تنزر اضافه کرد چین مشتاق حفظ روابط اقتصادی قوی با اروپا است، زیرا این امر میتواند در صورت حملهٔ احتمالی به تایوان، پکن را از تحریمهای شدید محافظت کند.
در جریان سفر مکرون، پکن از فرانسه خواست تا در مناقشهٔ فزاینده با ژاپن بر سر تایوان از آن حمایت کند. نخستوزیر ژاپن، سانائه تاکایچی، ماه گذشته گفته بود که بروز درگیری بر سر تایوان میتواند تهدیدی موجودیتی برای ژاپن باشد.
مکرون در طول سفرش بهطور علنی به مسئله تایوان نپرداخت، اما مقامهای اروپایی با دقت تحولات منطقه را زیر نظر دارند، زیرا بیم آن میرود که جنگ طولانی در اوکراین بتواند هم روسیه و هم غرب را تضعیف کند و تمرکز جهانی را از چین و منطقه هند و اقیانوس آرام منحرف سازد.
بایبا براز، وزیر خارجه لتونی، نیز در حاشیه نشست وزیران خارجه ناتو در بروکسل در ۳ دسامبر به رادیو آزادی گفت: «چین تواناییهای نظامی خود را بسیار فراتر از نیازهای دفاعیاش گسترش میدهد و همیشه این سؤال مطرح است که چرا؟ ما بهروشنی میبینیم که چین جنگ روسیه در اوکراین را تسهیل میکند. مهم است این چالشها را در گفتوگوهای صریح با چین مطرح کنیم. روسیه چین نیست، چین هم روسیه نیست.»
