(rm) صدا |
امير آرمين (راديو فردا): در گزارش هاي امروز، بيشتر گزارش ما مربوط مي شود به جايزه صلح نوبل که ديروز به شيرين عبادي، حقوقدان ايراني داده شد. اکنون به واکنش ها و نقدها به اين تصميم هيات داوران جايزه نوبل در ايران و خارج از کشورهاي گوناگون مي پردازيم. گزارش ويژه امروز راديو فردا گفتگويي است با صالح نيکبخت، حقوقدان و وکيل دادگستري و از همکاران شيرين عبادي در تهران؛ پروانه شادي، فارغ التحصيل علوم سياسي دانشگاه تهران و فعال در امور زنان؛ و بيژن حکمت، فعال و تحليلگر مسائل ايران در پاريس.
ماه منير رحيمي (راديو فردا): شيرين عبادي، برنده جايزه صلح نوبل سال 2003، اکنون در کانون نقدهاي حقوقدانان و گروه هاي سياسي قرار گرفته است. محافظه کاران ايران از وي به خاطر رعايت نکردن حجاب و شريعت اسلام انتقاد مي کنند و جايزه صلح را کاملا سياسي مي دانند. اصلاح طلبان نتوانسته اند به موضع گيري شفاف و منسجمي در برابر او دست يابند. گروه هاي اپوزيسيون خارج از کشور از نرمش و لحن آرام شيرين عبادي در انتقاد از سرکوب آزادي هاي سياسي و اجتماعي خشمگين هستند. آن ها از گفتارهاي خانم عبادي درباره سازگاري اسلام با دموکراسي و حقوق بشر خرسند نيستند و وي را به تاثير پذيري از اصلاح طلبان داخل حکومت متهم مي کنند، چه برادر شيرين عبادي، معاون دکتر محمدرضا عارف معاون اول رئيس جمهوري اسلامي ايران است. اما بخش مهمي از نقدها از جانب مدافعان حقوق بشر و نيز حقوقدانان ايراني است. آن ها مي گويند خانم عبادي نبايد اظهار نظرهاي سياسي نمايد و استقلال خود را به منزله دفاع از حقوق بشر از ايران، مخدوش کند. خانم عبادي در هفته گذشته از سياست هاي محمد خاتمي، رئيس جمهوري اسلامي، پشتيباني کرد و از مردم خواست تا در انتخابات هفتم مجلس شوراي اسلامي شرکت کنند. برخي حقوقدانان مي گويند سخن گفتن خانم عبادي در بسياري جاها از عرف رايج حقوقي خارج مي شود و اسير ملاحظات سياسي مي گردد. صالح نيکبخت، حقوقدان و وکيل تعدادي از فعالان سياسي در ايران، در اين باره به راديو فردا مي گويد:
صالح نيکبخت (حقوقدان و وکيل): من ابتدا بسيار خوشحال هستم که از کشور ما يک زن وکيل دادگستري برنده اين جايزه، که تقريبا از ميان مبارزان براي حقوق بشر بالاترين جايزه اي است که در سرتاسر دنيا و همچنين در طول تاريخ فارغ از جنبه ماديش است، شده است. اما دفاع از حق و عدالت در چهارچوب قوانين و مقررات مصوبه اي که چه در مجلس ايران و چه به صورت کنوانسيون هاي بين المللي که به تصويب مجلس ايران رسيده است و با عنوان يکي از اعضاي سازمان ملل متحد، ملزم به رعايت آن مي باشد. بنابراين،هم سرکار خانم عبادي و هم من و هم ديگر همکاران بر اساسي قسمي که در دوران وکالت خوانده ايم، بايد اگر در جايي ديديم حقوق ناديده گرفته مي شود و يا اقتدارگرايان براي منافع قدرت خود و يا سياست خود آن را ناديده مي گيرند، ما بايد آن را در حد امکانات و توان خود متذکر بشويم و مبارزه بکنيم با اين کار. به اعتقاد من، سرکار خانم عبادي اين جايزه اي را که گرفته است، به خاطر اقدامات و کتاب هايي بوده است که در آن قوانين و مقرراتي که در مورد حقوق زنان و کودکان وجود داشته است در ايران، بيان کرده است و همچنين ممکن است در مسائل و انجمن هايي که بايد اجرا شده باشد. ولي حقوق بشر فقط محدود به مبارزه براي حقوق کودکان يا حقوق زنان نيست. در بسياري از موارد هم در کشور ما حقوق بشر به نحو گسترده اي زير پا گذاشته مي شود و البته نمي تواند بدون تحقيق قطعا در اين موارد يا مثلا کشورهاي آمريکاي لاتين يا خود آمريکاي شمالي يا مثلا مسائل آفريقا و غيره بررسي بکند. طبيعتا همه حقوقدانان ايراني از ايشان انتظار دارند به عنوان يک حقوقدان بايد مبارزه بکنند و نه به عنوان يک فرد سياست مدار در همه مسائل و همه موارد اظهار نظر بشود. قطعا ايشان هم اين مساله را رعايت خواهند کرد، زيرا دامنه کار حقوقي بسيار بسيار گسترده است، ولي بررسي و اظهار نظر در مورد آن بسيار محدود است و ما حتي اطلاعات کافي در مورد هر مساله داشته باشيم، نمي توانيم اظهار نظر بکنيم.
م.م.ر.: بيژن حکمت، فعال و تحليلگر مسائل ايران مقيم پاريس، نيز مي گويد:
بيژن حکمت (فعال و تحليلگر مسائل ايران، پاريس): براي کساني که در زمينه حقوق بشر کار و فعاليت مي کنند، طبيعتا موضع گيري هاي سياسي دشوار است، ولي خواهان تعويض نظام نيستند. آن ها مي گويند شما باشيد و حقوق بشر را رعايت کنيد. بر مي گردد به اين مطلب که خوب، ايشان در عين حال در ايران هم فعاليت حقوق بشري مي کردند قبلا و هم مواضع سياسي داشته اند. اين ديگر با خود ايشان است. احساس من اين است که فعالين حقوق بشر بهتر است خودشان را به فعاليت هاي حقوق بشري محدود بکنند و نمي شود يک نسخه اي براي کسي صادر کرد.
م.م.ر.: برخي ناظران حجاب نداشتن شيرين عبادي را در خارج از کشور، ولي تاکيد مدامش بر مسلمان بودنش را متناقض مي دانند. اما پروانه شادي، يکي از فعالان حقوق زنان در ايران، اين امر را ناسازگار نمي داند.
پروانه شادي (فعال حقوق زنان در ايران): تناقضي وجود ندارد، براي اين که يک حقوقدان در ايران وقتي که درس حقوق را مي خواند، حجم گسترده اي از مطالب درسيش را حقوق اسلام تشکيل مي دهد. حتي حقوق جزا به طور کلي در نظام حقوقي ما، مباحث اسلامي جدا نيست و بسيار در هم تنيده است. بنابراين يک حقوقدان به تعبيري مي شود گفت که يک اسلام شناس هم هست. ايشان مي تواند از زاويه يک حقوقدان، هم علمش را دارد و هم تواناييش را دارد، که قضاوت بکند و راجع به مسائل اسلامي صحبت بکند و نمي شود ايشان را منع کرد. اين که ايشان بر مسلمان بودنشان تاکيد مي کنند، خوب مسلمان هستند، اين که جاي شکي در آن نيست. ولي اين که بي حجاب بودند، به هر حال حتي در مورد حجاب هم در اسلام تفاسير متفاوتي است و بسياري از علما هستند که حجاب را بدين شکل که الان در جامعه است، اصل نمي دانند و معتقد هستند که حتي در زمان پيامبر حجاب تعريف عرفي شده است. مباحثي که الان در روشنفکري مذهبي هم هست، زدودن عرفيات هست از اصل دين و دليل نمي شود که اين عرفيات را ما در تمام زمان ها و بر تمام مکان ها بار بکنيم و ما نمي توانيم بگوييم حالا اگر کسي اين ها را رعايت نمي کند، مسلمان نيست.
م.م.ر.: خانم شادي همچنين مي افزايد: البته به خاطر فشار محافظه کاران و اسلام گرايان تندرو، خانم عبادي به ناچار بايد ملاحظه برخي شرايط را بکند.
پروانه شادي: به هر حال شرايط متاسفانه شرايط بدي است. هنوز هستند کساني که شناختي که دارند را شناخت اول و آخر مي دانند و بر اساس آن هم مي آيند حکم مي گيرند و بعد هم مي روند و احکام را صادر مي کنند. اين اصرار خانم عبادي هم يک اصرار طبيعي است و مستقيم يا غير مستقيم در نشريات و يا در اجتماعاتي که مي شود، ايشان تهديد مي شوند و اين در واقع به تبع جو کلي است که در کشور ما وجود دارد.
م.م.ر.: عده اي از صاحب نظران بر اين باورند که شيرين عبادي نيز نمي تواند از فرصتي که به دست آورده است براي بهبود شرايط و به ويژه رعايت حقوق بشر در ايران به درستي بهره ببرد، چنان که محمد خاتمي، رئيس جمهور، و به طور کلي اصلاح طلبان فرصت هاي زيادي را از دست داده اند، ولي پروانه شادي به موفقيت خانم عبادي خوش بين است.
پروانه شادي: آره، چرا نتواند؟ ايشان يک فرد مصطلح روشنفکر هستند. نشان دادن که بعد از جريان هاي گرفتن جايزه که هم فراست سياسي دارند، هم فراست اجتماعي. حمايتي که ايشان از آقاي خاتمي کردند، نشان داد که ايشان شرايط را خوب درک مي کنند، فضا را خوب مي شناسند، به دنبال راديکاليزه کردن فضا نيستند، و مي خواهند در همين شرايط نيم بندي که به نوعي داريم، فعاليت کنند و ديگران را هم ترغيب مي کنند به اين که با توجه به همين واقعيت هايي که وجود دارد، عمل بکنند و در همين چهارچوب. ايشان خيلي بلندپروازانه کار نمي کنند و اعتقاد هم ندارند. شعارشان هم هميشه در صحبت هايي که کرده اند، اين بوده است که کوچک زيبا است. تقويت مي کنند نهادهاي اجتماعي زنان را از همين طريق به صورت قطعي و بسيار کند، چون خود ايشان هم اعتقاد به تحولات يک شبه و يک روزه ندارند، بتوانند تغييراتي تدريجي در شرايط زيست و به هر حال اجتماعي زنان به وجود بياورند. من فکر مي کنم ايشان مي توانند موفق باشند، ولي اين اعتقاد را هم ندارم که يک فرد بتواند عامل و پتانسيل منحصر به فرد براي تغييرات باشد. بلکه اين پتانسيل ها، پتانسيل هاي متکثري هستند که در سطح جامعه پراکنده هستند و بايد به تدريج ياد بگيرند که دور همديگر جمع بشوند و دست به تغيير و اصلاح بزنند.
م.م.ر.: بيژن حکمت مي گويد:
بيژن حکمت: ايشان فکر مي کنم کاملا دارد از اين موقعيت جديدي که به دست آورده است، براي پيشبرد حقوق بشر استفاده مي کند. اين که ايشان در خارج از کشور بدون حجاب ظاهر مي شوند، تفسيري هست که خودشان از فقه اسلامي مي کنند. در کشور هم قانون را رعايت مي کنند و با حجاب مي مانند، چون ايشان به هر حال طرفدار حقوق بشري هستند و نه طرفدار نافرماني مدني و اين که بخواهند دو طرف را داشته باشند، من به هيچ وجه چنين احساسي ندارم. کار پيشبرد حقوق بشر در حقيت مبارزه است، مبارزه به خصوص سختي براي کساني که در ايران هستند. شما مي دانيد که در گذشته هم ايشان را با اتهامات مختلف دستگير کرده اند، زير فشار گذاشته اند، و الان هم بدون ترديد در مقابل ايشان خواهند ايستاد و سعي مي کنند که مانع هاي بزرگتر و بزرگتري در کارش به وجود بياورند. اين مانع اين نمي شود که ايشان و همکارانشان براي پيشبرد حقوق بشر در ايران فعاليت کنند.
م.م.ر: گروهي از اسلام گراهاي تندرو، جلسه سخنراني شيرين عبادي در دانشگاه الزهراي تهران را به اتهام رعايت نکردن شعون اسلامي بر هم زدند. برخي گروه هاي فشار نيز او را تهديد کرده اند که زماني که به ايران بازگردد، با او تسويه حساب مي کنند. صالح نيکبخت در اين باره به راديو فردا گفت:
صالح نيکبخت: نمي توانيم هيچ وقت با نيروي فيزيکي و ضرب و شتم کسي را وادار به کاري بکنيم. حتي اشخاص و پدران و مادران هم نمي توانند در محيط خانواده، که کوچکترين واحد جامعه است، عقايد خودشان را با شرب و شتم و زور به فرزندان خودشان ياد بدهند. دوران فلک کردن، کتک، روسري به گردن، و اين ها کلا در سطح دنيا گذشته است و همچنين در کشور ما هم چنين چيزهايي جوابگو نخواهد بود قطعا و مضافا به اين که قوانين و مقررات اسلامي ايران هم اگر به طور کامل رعايت بشود، حقيقتا در هيچ کجا اجازه چنين کاري را نداده است و آن چه عده اي انجام مي دهند، افراد خودسري هستند که متاسفانه همه مي گويند خودسر، ولي کسي به دنبال دستگيري و مجازات و منع کردن اين ها از اين کار نيست. بايد ريشه اين کار از اساس خشکيده شود.
م.م.ر.: در همين حال بيژن حکمت مي گويد: فشارهاي همه جانيه و انتقادهاي تند عليه شيرين عبادي، به نفع موفقيت او نيست.
بيژن حکمت: ببينيد، الان خانم عبادي از جوانب مختلفي زير فشار است. از راديکال هاي چپ در اروپا گرفته تا راستگرايان افراطي در ايران و کساني که با حسن نيت هستند، ولي دائما راه هاي مختلفب را به خانم عبادي پيشنهاد مي کنند. البته از نظر نقد و بررسي خوب است ولي اين جايزه خيلي تازه است، خانم عبادي در اين زمينه تجربه اش را بايد هنوز بيشتر پردازش بکند، و بتواند يک راه درستي و يک راه طولاني براي خودش پيدا بکند. ايني که هي مرتب ما به ايشان بگوييم اين کارتان درست است، آن کارتان غلط است، اين کار را بايد مي کرديد، و آن کار را نکرديد، به نظر من يک مقداري اغتضاض ذهني به وجود مي آورد و اين امکان را از ايشان مي گيرد که با تامل کافي کار خودشان را جلو ببرند. زمان نقد بسيار است، بايد اين ها را به يک آينده دورتري واگذاشت.
م.م.ر.: اما سواي داوري بر درستي يا نادرستي گفته هاي خانم عبادي درباره سازگاري اسلام و دموکراسي يا سياست هاي روز آمريکا، صالح نيکبخت مي گويد: به هر روي اين اظهار نظرهاي گسترده و حجم دخالت هاي خانم عبادي در مسائل سياسي، او را از کار معمول پيگيري پرونده هاي حقوقيش باز مي دارد.
صالح نيکبخت: من شخصا به عنوان يکي از همکاران و دوستان ايشان، اعتقاد دارم که خانم عبادي نمي توانند هم در عرصه سياسي و هم در عرصه حقوقي و مبارزه حقوق بشر، هر دو فعال باشند. خود ايشان اعلام کرده اند که من کار سياسي را ول کرده ام و ول مي کنم و هرگز به اين مشاغل نمي پردازم. ولي در گفته هاي ايشان بعضي موارد گسترده آمده است که اگر به خاطر رفع اتهام باشد، قابل مسامحه است. وليکن اگر بخواهند به اين مسائل هم بپردازند، طبيعتا با مشکلاتي هم روبرو خواهند شد.
م.م.ر.: جداي از اختلاف نظرها، صالح نيکبخت، حقوقدان و از همکاران شيرين عبادي در تهران؛ پروانه شادي، فارغ التحصيل علوم سياسي و فعال در امور زنان در ايران، و بيژن حکمت، تحليلگر مسائل ايران در پاريس، در اين نکته موافق هستند که در دراز مدت اميد به پيشرفت خانم عبادي هست، در صورتي که در چهارچوب منشور حقوق بشر سازمان ملل عمل کند. برگزاري مراسم رسمي اهداي جايزه صلح نوبل به خانم شيرين عبادي در صدر خبرهاي ايران قرار داشت. در گزارش ويژه امروز، صالح نيکبخت، حقوقدان و وکيل دادگستري و از همکاران شيرين عبادي در تهران؛ پروانه شادي، فارغ التحصيل علوم سياسي دانشگاه تهران و فعال در امور زنان؛ و بيژن حکمت، فعال و تحليلگر مسائل ايران در پاريس شركت دارند و به واکنش ها و نقدها به اين تصميم هيات داوران جايزه نوبل در ايران و خارج از کشورهاي گوناگون مي پردازند.
