لینک‌های قابلیت دسترسی

خبر فوری
جمعه ۷ اردیبهشت ۱۴۰۳ تهران ۱۱:۱۶

دنیای عرب و فضای مجازی؛ از ملکه اردن تا بانوی اول سوریه


همسران رهبران عرب؛ اسماء اسد (سومین از راست) و رانیه عبدالله (چهارمین از راست)
همسران رهبران عرب؛ اسماء اسد (سومین از راست) و رانیه عبدالله (چهارمین از راست)
شبکه‌های مجازی در اوج شکوفایی خود در جهان عرب هستند. در ماه اوت ۱۸ درصد از کاربران فیس بوک از جهان عرب بودند. رانیه، ملکه اردن در توئیتر توئیت می‌کند و فیس بوک اسماء اسد، همسر بشار اسد بسیار محبوب است و حتی حزب‌الله هم به این جشن مجازی پیوسته است.

اما در کشورهای عرب هنوز نمی‌دانند که با این پدیده باید چگونه به راستی برخورد کنند و این حیوان را که از نظر اکثر آنها ممکن است وحشی باشد، با چه شیوه‌هایی رام کنند.

مصر به دنبال کلیپ دختری که عشق خود را در فیس بوک یافته، در شگفتی فرو رفته و حماس هشدار می‌دهد که درج مشخصات در فیس بوک «می‌تواند در خدمت رژیم صهیونیستی باشد» به ویژه آنکه فیس بوک را یک جوان یهودی آمریکایی اختراع کرده است.

ملکه رانیه، ملکه زیبارو و خوش‌قامت اردن هرچند در یک هفته اخیر نتوانست توئیت کند اما یک میلیون و ۳۶۰ هزار نفری که او را در توئیتر دنبال می‌کنند، از طریق فیس‌بوکش آگاه شده بودند که ملکه جوان به ناگهان دچار نارسایی قلبی شده و برای درمان در بیمارستان بستری شده است.

پیام‌های بسیاری در فیس بوک و توئیتر برای سلامتی اش و پشت سرنهادن خوب درمان قلب منتشر شد و او ۲۹ سپتامبر توئیت زد که درحال برگشتن به اردن برای پیوستن به کسانی است که دوستشان دارد.

ملکه رانیه و همسایه‌اش؛ اسماء اسد، همسر بشار اسد شاید بسیار زودتر از برخی رهبران غربی شبکه‌های مجازی را «کشف» کردند و به فیس بوک و توئیتر پیوستند.

اما شبکه‌های مجازی دنیای عرب که شتابان رشد می‌یابد، برای حکومت‌های عربی که می‌خواهند همه امور را زیر کنترل شدید نیروهای اطلاعاتی و امنیتی خود بگیرند، دردسرهای خاص خود را هم دارد.

تشکیلات اطلاعاتی این کشورها ناچار شده‌اند که توئیتر و فیس‌بوک و اصولاً اینترنت را زیر کنترل شدید درآورند اما این امر تنها نگرانی آنها را برنمی‌انگیزاند بلکه نهادهای مذهبی هم پیوسته گله می‌کنند که جوانان توئیت‌باز و فیس‌بوک‌باز بیشتر در معرض فساد غربی هستند و از «ارزش‌های زندگی عربی و اسلامی» دور شده‌اند.

این در حالی است که نهادهای مذهبی عربی و حتی شبکه‌های تروریستی وابسته به جهاد جهانی، خود بیشترین استفاده را از اینترنت می‌کنند.

«استدلال» یهودی بودن مبدع فیس‌بوک

عوامل بسیاری در جهان عرب می‌کوشند که بر آتش اشتیاق کاربرد اینترنت آب سرد بریزند و اکثر آنها به «انگیزه‌های امنیتی» استناد کرده و می‌گویند که «فیس‌بوک عرصه جاسوسی و تلاش برای خبرچینی شده» و در این راستا، بیشترین اتهام را متوجه «کشور عبری» می کنند که درصدد استخدام خبرچینان با شیوه‌ای راحت و رایگان است و می‌گویند که «داده‌های مندرج در ثبت نام اولیه به منبعی برای گردآوری اطلاعات برای اسرائیل تبدیل شده است».

محمد المنجد، یک روحانی سعودی که فتاوی او در اینترنت منتشر می‌شود، پیوسته نسبت به خطراتی که «کمین کردن» یهودیان برای اعراب و مسلمانان در توئیتر و فیس‌بوک دارد، هشدار می‌دهد اما او تنها نیست؛ حماس، حزب‌الله و تشکل‌های دیگر دنیای عرب که دستور کار مذهبی وسیاسی خاص خود را دارند، به طور دائم می‌گویند که شبکه‌های مجازی «هر سد امنیتی را پشت سر نهاده‌اند».

اما خود این هشداردهندگان به همین شبکه‌ها متوسل شده و کلیپ‌هایی برای «دادن هشدار» به جوانان مسلمان و عرب منتشر کرده‌اند و به ویژه فیس‌بوک را شبکه‌ای «درخدمت صهیونیست‌ها» می‌دانند و هنگام «استدلال» به یهودی بودن مارک زاکربرگ جوان ۲۶ ساله‌ای که فیس‌بوک را برای نخستین بار در دانشگاه خود، هاروارد، برای معرفی کردن دانشجویان قدیمی به دانشجویان سال اول و ارتباط میان آنها ابداع کرد، بند می‌کنند.

در نتیجه این هشدارهای مسئولان امنیتی، مذهبی‌ها و تندروها در جهان عرب است که سوریه شبکه اینترنت پرسرعت ندارد. اوپوزیسیون سوریه در وب‌سایت‌های خود مدعی شده است که خانم بثینه شعبان، مشاور بشاراسد به یک هیئت بریتانیایی گفته بود که «در آغاز فیس بوک در سوریه به روی همه باز بود اما متوجه گروه‌های اسرائیلی شدیم که می‌خواستند با جوانان سوری باب گفت‌وگو را بگشایند، و این چیزی نیست که ما به آن راضی باشیم».

الجزیره نیز خبر داده بود که پلیس مصر بخش مبارزه با جرایم اینترنتی خود را تقویت کرده که این امر پیشاپیش انتخابات ریاست جمهوری آن کشور و داغ شدن صحنه انتخابات و رقابت‌ها، وضعیت را برای نامزدی حسنی مبارک یا پسر او چندان آسان نمی‌کند.

آخرین بار که آقای مبارک برای چهارمین بار دوره هفت ساله ریاست جمهوری را در دست گرفت، اینترنت هنوز تازه در آغاز راه خود بود و حاکمیت از بابت رقابت مخالفان از طریق اینترنت نگرانی زیادی نداشت.

۱۸ درصد از مشترکان فیس‌بوک عربند

مبارزه حکومت‌های عرب واسلامی تنها با توئیتر و فیس‌بوک نیست. آنها به مقابله با یوتیوب، فوروم‌های متعدد، وبلاگ‌ها، تالارهای گفت‌وگوی بی‌شمار، اسکایپ، و حتی تلفن‌های بلاک بری پرداخته‌اند.

وجه مشترک همه این امکانات این است که به هرکسی امکان می‌دهد با هر کسی که مایل است بدون نظارت «برادر بزرگ» و بدون نگرانی گفت‌وگو کند و مراوده داشته باشد. مذهبیون می‌گویند این وضعیت امکان فساد جنسی، خیانت و فروپاشی زندگی خانوادگی را فراهم کرده است.

اما هزار و یک هشدار از این دست، به گوش نسل جوان و میانسال عربی و اسلامی نمی‌رود. همین ماه اوت ۱۸ درصد از مشترکان فیس بوک، از کشورهای عرب بودند که به زبان مادری و یا انگلیسی و حتی فرانسه ارتباطات بین‌المللی را برقرار کرده‌اند؛ درصدی که از هر زبان دیگری غیر از انگلیسی در فیس بوک بیشتر بوده است.

البته ماه اوت، ماه رمضان بود و ممکن است که وجود فرصت زیاد برای عرب‌های روزه‌دار و نبود برنامه‌های جذاب در امکانات دیگر رسانه‌ای، آنها را به سوی شبکه‌های مجازی بیشتر تشویق کرده باشد اما حتی اگر این استدلال ضعیف را هم قبول کنیم، جهت و مسیر جامعه کاملاً روشن است؛ درصد مسلمانان جهان در فیس بوک ۱۱ درصد است، و این تازه آغاز راه است؛ حتی خود بشار اسد نیز صفحه فیس‌بوک دارد و حسن نصرالله و معمر قذافی به این موج پیوسته‌اند.

علاء فتحی، دخترکی یازده ساله در مصر کلیپ خود را در فیس بوک قرار داده که می‌گوید او از شبکه‌هایی که مذهبیون آن را محکوم می‌کنند، استفاده می‌کند. او با دوستانش می‌رقصد و تعریف می‌کند که وارد سایت‌های عشق‌یابی شده و با پسری ۲۷ ساله آشنا شده و برای چت کردن، خود را به دروغ دختری ۲۵ ساله معرفی کرده و نه تنها این، که حتی به ملاقات او رفته و در آنجا بوده که متوجه شده که طرف نیز «چاخان» کرده بوده و سخن از پسرکی ۱۲ ساله بوده است.

آنها با هم دوست شده و ارتباط خود را از جمله با تلفن ادامه داده‌اند. این کلیپ بسیاری را در مصر و جهان عرب نگران کرده که آیا فرزندان آنها نیز چنین کارهایی می‌کنند؟

از این‌رو هشدارها از هر سو افزایش یافته است. شبکه‌های تلویزیونی، برنامه‌های زیادی برای آگاه کردن خانواده‌ها پخش می‌کنند و نمونه‌هایی را می‌آورند تا حساسیت جامعه را برانگیزند.

ارتباط آسان‌تر با همسران حاکمان

راهکار دیگر جهان عرب ایجاد شبکه‌های مشابه اینترنتی اما به سبک اسلامی و سنتی است؛ برای نمونه، در کشورهای عربی شبکه‌هایی ویژه زنان و دختران حتی از سوی «اخوان المسلمین» بر پا شده است، هرچند که موفقیت آن در مقایسه با فیس‌بوک و توئیتر و سایت‌های مشهور غربی هیچ است.

همه این هشدارها و تمامی گام‌های «برادران بزرگ امنیتی و اجتماعی» دنیای عرب چندان به گوش نسل‌های جوان عربی فرو نمی‌رود. فیس بوک و توئیتر اصلی محل استفاده گسترده میلیون‌ها جوان ملتهبی است که دنیای کاملاً متفاوتی را برای خود یافته‌اند. آنها آسان‌تر با همسران جوان رهبران عربی رابطه برقرار می‌کنند تا با شوهران آنها که حاکمان کشورشان هستند.

ملکه رانیه، ملکه اردن در توئیتر خود به مسائل اجتماعی و آموزشی بسیاری می‌پردازد. او سرمایه‌گذاری فکری و روحی در امر آموزش با کودکان و نوجوانان را مرتباً یادآور می‌شود و تجربه‌های خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارد.

ملکه رانیه خود را حامی نسل جوان عربی معرفی و بر شکیبایی در رفتار با جوانان و نیز دادن امید به صلح تأکید می‌کند، درحالی که اکثر جوانان عرب از جامعه سنتی و خانواده خود رفتارها و گفتارهای دیگری می‌بینند و می‌شنوند و شاهدند که چگونه رادیو و تلویزیون‌های جهان عرب عملاً بر طبل یأس و نومیدی نسبت به روند صلح می‌کوبند.

ملکه رانیه در صفحات خود در فیس‌بوک و توئیتر می‌نویسد که «تروریسم همه ما را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد و ما همه با یکدیگر می‌توانیم بر خشونت نقطه پایان بگذاریم».

هنگامی که ملکه رانیه برای درمان ناراحتی قلبی‌اش در روزهای همراهی با ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن که برای شرکت در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفته بود، به ناگهان در بیمارستان نیویورک بستری شد، از همانجا نیز درباره ملاقات‌هایی که با دبیرکل سازمان ملل و دیگران در برنامه‌های مختلف سفرشان تا قبل از بستری شدن داشته، برای دوستان اینترنتی‌اش نامه‌نگاری می‌کرد.

ملکه رانیه، ۳۱ اوت ۴۰ ساله شد و عکس‌هایی از جشن کوچک خانوادگی‌اش در کنار همسر و فرزندانش را هنگامی که شمع روی کیک را خاموش می‌کند در اینترنت گذاشت و در مطلبی با نام «پرمعنی‌ترین راه برای جشن گرفتن» به بیان استنباط خود از زندگی و جلو رفتن عمر پرداخت.

در میان یک میلیون و ۳۶۰ هزار و اندی که توئیتر ملکه رانیه را دنبال می‌کنند می‌توان از کریستین امان‌پور، بیل گیتس، کریستیانو رونالدو، دمی مور و ریچارد برانسون و صدها چهره مشهور دیگر نام برد.

ایرانی‌ها به خاطر لباس اسماء اسد با او آشنا نیستند

ملکه رانیه، در ماه‌های اخیر در توئیتر و فیس بوک به روحانیون تندرو جواب داد که محجبه نخواهد شد، زیرا معتقد نیست که گذاشتن روسری، ارتباط او با پروردگار را تقویت می‌کند. مذهبیون تندرو نوشته بودند که چرا او موی بلند و بسیار زیبای خود را پریشان می‌کند.

این در حالی است که روحانیون تندرو چنین درخواستی را علناً از اسماء اسد، همسر بشار اسد نکرده بودند در حالی که لباس‌هایی که اسماء می‌پوشد، بسیار بازتر و غربی‌تر از ملکه رانیه است. اما هنگامی که یک فیلم چند ثانیه‌ای از اسماء اسد در یوتیوب قرار گرفت، تلاش بسیاری از سوی سوریه شد که یوتیوب به باطل کردن این فیلم اقدام کند.

در یوتیوب دیده می شد که باد، دامن کلوش خانم اسد را مانند مریلین مونرو در یکی از تصاویر به یاد ماندنی از مریلین بالا می‌برد و نیم‌تنه پایین بدنش کاملاً در معرض دید قرار می‌گیرد و برخی‌ها مدعی شدند که او هیچ لباس زیر نداشت تا خطی بروی دامن مد روزش دیده نشود.

اسماء اسد به خاطر لباس‌های مد روز و به ویژه کفش‌های بسیار بلند و علاقه وافر به داشتن کفش‌های متعدد در مجلات مد اروپایی مورد توجه بسیاری است و شیک‌پوشی او و ممارست غریبش در راه رفتن با کفش‌هایی مانند لیدی گاگا تحسین ولی شگفتی را هم برمی‌انگیزد اما در صفحه فیس بوک اسماء اسد به فعالیت‌های دلپذیر او در راه اجتماع بیشتر اشاره می‌شود و یا عکس‌های او از ورزش دوچرخه‌سواری که به آن علاقه زیاد دارد قرار می‌گیرد. فعالیت مشترک اسماء و بشار و علاقه آنها به ورزش و زندگی سالم موجب شد که سوریه نخستین کشور عربی باشد که سیگار کشیدن در آن تقریباً در همه جا ممنوع است.

اسماء اسد در صفحه فیس بوک خود درباره ملاقات‌های زیادی که با مردم دارد، بویژه با جوانان و به هنگام حضور در آیین‌هایی برای گشایش اماکن مختلف کاربران را با خبر می‌کند. عکس‌هایی از همسر رییس جمهوری‌اش نیز از جمله به هنگام دیدار از کمیته المپیک سوریه در بندر لاذقیه سوریه در حال تمرین با ورزشکاران دراین صفحه همسرش منتشر می‌شود.

اسماء اسد هیچگاه همراه با بشار به ایران نرفته و عکس‌های اسماء به خاطر لباس‌های نسبتاً بازی که می‌پوشد به ندرت در ایران منتشر شده‌اند و ایرانی‌ها تقریباً با این خانم بانکدار تحصیل کرده اروپا آشنا نیستند.

کسب محبوبیت بین‌المللی، ارائه چهره‌ای امروزی از کشورهای عربی و این واقعیت که همسران جوان رهبران رؤسای جمهوری و پادشاهان عرب مانند ملکه رانیه و اسماء اسد کاربر شبکه‌های مجازی اینترنتی هستند، هدف خود را برآورده کرده است؛ بسیاری معتقدند که در کشورهای عربی واسلامی نیز دیوارهای میان رهبران با مردم فرو می‌افتد و برقراری ارتباط‌ها آسان‌تر است، هرچند که تجربیات ناگوار بسیاری در کشورهای اسلامی و عربی نشان می‌دهد که همه چیز به این زیبایی و آسانی نیست و وبلاگ‌نویسان بسیاری در این کشورها در معرض تهدید هستند.
XS
SM
MD
LG