کشورهای مختلف در حال ممنوع کردن پرواز جدیدترین ساخته بوئینگ، مدل ۷۳۷ مکس ۸ هستند. گذشته از ضربه شدید به اعتبار بوئینگ، مشکل از کجاست؟
می گویند آبروی چندی ساله یک شبه بر باد می‌رود و این داستان یکی از ایمن‌ترین هواپیماهای جهان است که با دو سقوط پیاپی (که ممکن است به دلیل مشکل در سیستم‌های فنی هواپیما باشد) حالا یکی از ترسناک‌ترین هواپیماهای جهان شده است.
هواپیمای تازه برای بازاری پرتقاضا
در اواخر ژانویه ۲۰۱۶ بوئینگ ۷۳۷ مکس نخستین پرواز خود را با موفقیت انجام داد. این پرواز از تاسیسات بوئینگ در سیاتل انجام شد. این هواپیما رقیب سرسخت ایرباس ۳۲۰ است. این بخش از بازار هوایی یعنی هواپیمای تک‌راهرو، که تعداد سرنشیان آن بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر است و می‌تواند تا هفت هزار کیلومتر برد داشته باشد، به دلایل مختلف پرتقاضاترین کلاس هوایی در جهان است.
این هواپیماها می‌توانند پروازهای منطقه‌ای را به خوبی انجام دهند. هزینه عملیات پایینی دارند و تعداد مسافران، استفاده از آن را اقتصادی می‌کند.
اولین سری از بوئینگ ۷۳۷ در سال ۱۹۶۷ به پرواز در آمد و شرکت لوفتانزا از اولین کاربران آن بود. این هواپیما سال‌ها در کلاس خود در اروپا رقیبی نداشت تا اینکه در سال ۱۹۸۷ ایرباس ۳۲۰ به پرواز درآمد. از آن سال سلطه این هواپیما در آسمان با خطر روبرو شد.
البته این هواپیما رقیب سرسختی در بلوک شرق داشت؛ توپولوف ۱۵۴ رقیب شرقی این هواپیما بود. با فروپاشی شوروی، رقیب اصلی ۷۳۷ ایرباس ۳۲۰ شد. در آمریکا از سال ۱۹۷۹ بوئینگ ۷۳۷ رقیبی با نام مک‌دانل داگلاس ام‌دی-۸۰ داشت که البته چندان در برابر ۷۳۷ موفق نبود.
به نظر می‌رسد فناوری‌های تازه بوئینگ دیگر نمی‌تواند در بی اعتمادی مشتریان تاثیر بگذارد. طی کمتر از شش ماه دو بوئینگ ۷۳۷ مکس ۸ سقوط کرده‌اند.
۷۳۷ در شرکت بوئینگ معروف به «بچه بوئینگ» است. از این هواپیما تا کنون هزاران فروند ساخته شده است و در بیش از ۵۰۰ شرکت از این هواپیما استفاده شده یا می‌شود.
سری‌های این هواپیما با شماره‌های ۱۰۰ آغاز می‌شود و به ۹۰۰ و مکس می‌رسد. ایران ایر سال‌ها پروازهای داخلی و کشورهای حاشیه ایران را با مدل ۷۳۷ سری ۲۰۰ پوشش می‌داد. این هواپیما بدون حادثه در ایران ایر پیش از سال ۲۰۰۴ از رده خارج شد. ایران ایر بر اساس همین سابقه درخشان، پیش از خروج آمریکا از برجام در قرار داد خریدش، خرید ۵۰ فروند ۷۳۷ مکس را قرار داده بود. این قرار داد با خروج آمریکا از برجام لغو شد.
بوئینگ قصد داشت با ۷۳۷ مکس جواب قاطعی به موفقیت‌های سال‌های اخیر ایرباس ۳۲۰ بدهد.
کیث لورکان، مدیر برنامه‌های بوئینگ ۷۳۷ مکس، در روز پرواز آزمایشی این هواپیما گفته بود: «ما یک محصول بسیار عالی و استثنائی در اینجا داریم و تصور می‌کنیم یکی از پرطرفدراترین هواپیماهای مسافربری باشد که تاکنون وجود داشته است.»
این هواپیما مجهز به دو موتور توربوفن ساخت شرکت CFM است و قادر به پرواز در مسیرهای هفت تا ۹ هزار کیلومتر است.
بوئینگ ۷۳۷ مکس با توجه به تجهیزات پیشرفته‌ای مانند استفاده از موتورهای پیشرفته جدیدش تا ۲۰ درصد نسبت به مدل‌های قبلی کاهش مصرف سوخت داشته و طبق ادعای بوئینگ نسبت به رقیب اصلی خود ایرباس ۳۲۰ نئو تا ۸ درصد هزینه‌های عملیاتی کمتری در هر صندلی دارد.
بوئینگ همچنین بدنه و بال‌های مکس را از نو طراحی کرده و در نتیجه‌ی آن موجب کاهش وزن کلی و بهبود آیرودینامیک هواپیما شده است. بوئینگ می‌گوید، بالک‌های جدید مکس می‌تواند تا دو درصد در مصرف سوخت صرفه‌جویی ایجاد کند.
اما به نظر می‌رسد این گفته‌های بوئینگ دیگر نمی‌تواند در بی اعتمادی مشتریان تاثیر بگذارد. طی کمتر از شش ماه دو فروند از بوئینگ ۷۳۷ مکس سقوط کرده‌اند. در سقوط اول در شرکت لایـِن‌ایر اندونزی که به کشته شدن ۱۸۹ نفر انجامید، این احتمال مطرح شد که سیستم‌های هدایتی این هواپیما عامل این حادثه مرگبار بودند.
از یک سقوط تا سقوط دیگر
نتایج ابتدایی تحقیقات علت این سقوط، نشان می‌دهد سنسورهای جدید که در نوک هواپیما قرار گرفته‌اند به دلیل مشکلاتی که شاید نرم‌افزاری باشد، اطلاعات غلطی به سیستم‌های مرکزی هواپیما فرستاده‌اند. این اطلاعات غلط می‌توانند سر هواپیما را در حالت خلبان خودکار به سمت زمین سوق دهند. حتی در این شرایط پس از قرار گرفتن هدایت در دست خلبان، باز هم هدایت آن مشکل خواهد بود و می‌تواند سبب سقوط شود.
سیستم MCAS سیستم ابتدا مفید ارزیابی می‌شد ولی حالا احتمال داده می‌شود به دلیل خطای محاسباتی یا خطا در سنسورها بد عمل کند و در جایی که لازم نیست دماغه هواپیما را به سمت زمین منحرف کند. اگر این سیستم خطا کند و خلبان دیر عمل کند، سقوط حتمی می‌شود.
با سقوط هواپیمای بوئینگ مدل ۷۳۷ مکس ۸ در اتیوپی که به مرگ همه ۱۵۷ سرنشین آن منجر شد، آیا خلبان خودکار یا سنسورهای هواپیما خطا کرده‌اند؟
یکی از دلایلی که احتمال خطای دوباره سنسورهای هواپیما را تقویت کرده، برخورد هواپیما از ناحیه دماغه با زمین بوده است. در تحقیقات سقوط ۷۳۷ مکس در اندونزی هم مطرح شده بود که خطای سنسورها سبب سوق دماغه هواپیما به سمت زمین می‌شود.
۷۳۷ مکس به سامانه افزایش مانور پذیری با نام MCAS مجهز شده است.
در مدل ۷۳۷ مکس، مکان موتور، قدرت و رانش موتور نسبت به مدل‌های قبلی تغییر اساسی کرده است. میزان رانش موتور و جانمایی جدید موتور باعث می‌شود در مواردی، اثر بالا رفتن دماغه و افزایش زاویه حمله رخ دهد. اگر این زاویه بیش از اندازه افزایش یابد ممکن است واماندگی ایجاد شود. برای جلوگیری از حالت واماندگی سیستم MCAS وارد عمل می‌شود و به‌طور خودکار دماغه هواپیما را به سمت پایین می‌کشد.
این سیستم ابتدا مفید ارزیابی می‌شد ولی حالا احتمال داده می‌شود به دلیل خطای محاسباتی یا خطا در سنسورها بد عمل کند و در جایی که لازم نیست دماغه هواپیما را به سمت زمین منحرف کند. اگر این سیستم خطا کند و خلبان دیر عمل کند، سقوط حتمی می‌شود.
اگر خطا از سوی خلبان خودکار، سیستم‌های کنترل خودکار و سنسورها تایید شود، نگرانی‌ها از فعالیت‌های فعلی بوئینگ افزایش می‌یابد. آن هم در حالی‌که بوئینگ اعلام کرده در حال کار روی پرواز هواپیماهای کاملا خودران و بدون خلبان است.
