شبکه تلویزیونی «ام‌بی‌سی» عربی همزمان با آغاز ماه رمضان پخش سریال «معاویه» را آغاز کرده است؛ پروژه‌ای جنجالی که بحث‌وجدل پیرامون آن از دو سال پیش آغاز شده است.
پس از آغاز پخش سریال، ساترا، نهاد زیرمجموعهٔ صداوسیمای جمهوری اسلامی که نقش نظارتی دارد، دوبلهٔ این سریال و هرگونه انتشار آن در سکوهای صوتی و تصویری ایران را ممنوع اعلام کرد.
این نهاد دلیل ممنوعیت را «تلاش» این مجموعهٔ تلویزیونی برای «تطهیر خاندان بنی‌امیه» توصیف کرده است.
با وجود این، هر قسمت از سریال پس از پخش، به‌سرعت زیرنویس فارسی شده و در برخی از کانال‌های تلگرامی پخش می‌شود.
حسن عاملی، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در استان اردبیل، هم با حمله شدید به مقام‌های عربستان سعودی به دلیل ساخت سریال «معاویه» گفت: «این فیلم در مسیر ایجاد انشقاق، اختلاف و بهم ریختن صفوف مسلمانان و تامین امنیت برای صهیونیست‌ها درست شده است».
موضوع سریال معاویه چیست؟
«سریال معاویه» محصول تلویزیونی مشترک عربی است که به زندگی و دوران زمامداری معاویه، بنیانگذار حکومت امویان، در دمشق می‌پردازد.
این سریال با به دنیا آمدن معاویه در سال‌های نخست ظهور دین اسلام در مکه آغاز می‌شود.
حوادث قسمت‌های اولیه سریال که در آن به جدال میان مسلمانان با قریش، حاکمان مکه، هجرت مسلمانان به مدینه، جنگ‌ها میان قریش و مسلمانان، فتح مکه توسط مسلمانان و خلافت ابوبکر، عمر و عثمان می‌پردازد، بسیار سریع مرور می‌شود.
به گفتهٔ عوامل سریال، حوادث اصلی پس از مرگ عثمان، سومین خلیفه، آغاز می‌شود و در آن به دوره‌ای که «فتنه بزرگ» خوانده شده، می‌پردازد؛ دوره‌ای که شاهد اختلاف میان معاویه و علی ابن ابی‌طالب، امام اول شیعیان، جنگ میان آن‌ها، اختلاف میان معاویه و حسن ابن علی، امام دوم شیعیان، و ماجراهای پس از آن است.
هنوز چندوچون روایت سریال دربارهٔ این مسائل مورد اختلاف مشخص نیست.
برخی منابع می‌گویند که به قدرت رسیدن یزید پسر معاویه و حادثهٔ عاشورا که در آن حسین ابن علی، امام سوم شیعیان، کشته شد نیز در این سریال به تصویر کشیده شده است.
البته در قسمت‌های اول سریال، معاویه، شخصی نزدیک به پیامبر اسلام و یکی از کاتبان وحی و با درایت تصویر شده که حتی از مخالفت‌های پدرش با اسلام پیش از فتح مکه تعجب می‌کرد.
پرهزینه‌ترین سریال عربی
فیلمبرداری سریال «معاویه» در ماه ژوئن سال ۲۰۲۲ با بودجهٔ ۱۰۰ میلیون دلاری آغاز شد. این سریال در تونس فیلمبرداری شده و در آن بازیگران و عوامل پشت صحنه تقریباً از همه کشورهای عربی شرکت کردند.
نقش معاویه را «لجین اسماعیل» بازیگر اهل سوریه و نقش علی ابن ابی‌طالب را «ایاد نصار» بازیگر اهل اردن ایفا می‌کنند.
سریالی جنجالی از ابتدای تولید
جنجال بر سر سریال معاویه از زمان تهیهٔ آن آغاز شد. بسیاری آن را «موضوعی حساس» می‌خواندند که می‌تواند اختلافات فرقه‌ای را برانگیزد؛ مسئله‌ای که باعث تأخیر دو ساله در پخش آن شد.
در روزهای پیش از ماه رمضان، سازمان رسانه‌ای عراق پخش سریال را در رسانه‌های این کشور ممنوع اعلام کرد. در بیانیهٔ این سازمان آمده است: «پخش تولیدات تاریخی جنجالی می‌تواند به تنش‌های فرقه‌ای بیانجامد، مسئله‌ای که هم‌زیستی مسالمت‌آمیز در جامعه به ویژه در ماه رمضان را، در معرض تهدید قرار می‌دهد».
سازمان رسانه‌ای عراق همچنین افزوده که از شبکه «ام‌بی‌سی عراق» رسماً خواسته است تا به این فرمان پایبند باشد و سریال را پخش نکند، زیرا در غیر این صورت «اقدامات قانونی علیه هر طرفی که ضوابط رسانه‌ای را نقض کند، اتخاذ خواهد شد».
انتقادها از سریال
پس از آغاز پخش سریال، انتقادهای زیادی از آن صورت گرفته است، از جمله به دلیل سرعت مرور حوادث تاریخی در قسمت‌های نخست و ایفای نقش برخی شخصیت‌ها، که با فیلم‌های تاریخی همچون «محمد رسول‌الله» ساخته «مصطفی عقاد» مقایسه شده است.
از جمله این انتقادها از سوی «احمد الطاهری» نویسنده و فعال رسانه‌ای مصری مطرح شده است که ریاست شبکه تلویزیونی «اکسترا نیوز» را بر عهده دارد. او در حساب کاربری خود در فیسبوک، از پرداخته نشدن به برخی جزئیات که «مهم» توصیف کرده و همچنین انتخاب برخی بازیگران برای برخی شخصیت‌ها انتقاد کرده است.
الطاهری همچنین شکل معماری برخی «ساختمان‌های دمشق» در سریال را «اروپایی» توصیف کرده که شباهتی با معماری این شهر ندارد. او همچنین آرایش زنان در سریال را «به وضوح آرایش امروزی» دانسته که به نوشته او، مناسب نقش‌های تاریخی نیست.
اما به تصویر کشیدن شخصیت‌های مذهبی از جمله ابوبکر، عمر و علی ابن ابی‌طالب، انتقاد مؤسسه‌های دینی را برانگیخته است. از جمله دانشگاه «الازهر» مصر «به تصویر کشیدن صحابه» را «خلاف شرع» دانست.
الازهر در سایت رسمی خود فتوایی دربارهٔ سریال معاویه منتشر نکرده است، اما روزنامه «المصری الیوم» گزارشی در این باره منتشر کرده و موضع الازهر دربارهٔ «سریال عمر بن خطاب» را یادآور شده است.
سریال «عمر بن خطاب» نیز در سال ۲۰۱۲ از شبکه «ام‌بی‌سی» پخش شد و در آن سال، الازهر در اعتراض به «به تصویر کشیدن صحابه»، این اقدام را «خلاف شرع» دانست.
در همین راستا، سایت «مصر تایمز» نوشت که «هیثم المغربی» حقوقدان مصری قصد دارد در شکایتی قضایی، پخش سریال معاویه را به دلیل «به تصویر شیدن علی ابن ابی‌طالب»، در مصر منع کند.
احمد الکبیسی، از روحانیون سنی عراقی که ساکن امارات است، در مصاحبه با شبکه «دبی» به شدت از شخصیت معاویه انتقاد کرده و سیاست‌های او به ویژه در «دشمنی» با علی‌ابن ابی‌طالب را، دلیل اختلاف‌های فرقه‌ای میان مسلمانان دانسته است.
پاسخ نویسنده سریال
در میان این بحث و جدل‌ها و انتقادها، سریال معاویه طرفداران زیادی دارد که در شبکه‌های اجتماعی، با منتقدان و مخالفان بحث می‌کنند.
خالد صالح، نویسنده سریال، در حساب کاربری خود در فیسبوک نوشته است: «معاویه تنها یک دولتمرد یا فرمانده نظامی نبود، بلکه انسانی بود که روزها او را صیقل داد، همان‌گونه که آتش فلز را صیقل می‌دهد. او در باب ضرورت، سرسخت بود و به فراخور زمانه، نرم و صبور».
صالح ادامه داد: «تلاش کردیم به معاویه به عنوان یک انسان نزدیک شویم، انسانی که خود را در میانه زلزله‌ٔ سیاسی، مجبور شد بازیگر اصلی در تنش‌هایی باشد که خود انتخاب نکرده بود، بلکه سرنوشت برای او مقدر کرده بود».
