برای میلیونها نفر در جهان، درمان فقط به معنای مراجعه به بیمارستان یا مصرف داروهای شیمیایی نیست؛ از دمنوشهای گیاهی گرفته تا طب سوزنی، یوگا و نسخههایی که نسل به نسل منتقل شدهاند، پزشکی سنتی هنوز بخشی از زندگی روزمره است.
حالا سازمان جهانی بهداشت میگوید زمان آن رسیده که این میراث کهن، نه با تردید یا شیفتگی کورکورانه، بلکه با ابزارهای علم امروزی، از جمله هوش مصنوعی، دوباره بررسی شود.
این هفته در دهلی نو، سازمان جهانی بهداشت نشستی را برگزار میکند که هدفش دقیقاً همین است: ساختن پلی میان گذشته و آینده. تدروس گبریسوس، مدیرکل این سازمان میگوید پزشکی سنتی «چیزی متعلق به گذشته نیست» و تقاضا برای آن در فرهنگها و جوامع مختلف رو به افزایش است. از نگاه او، فناوریهای نو میتوانند کمک کنند تا روشهایی که قرنها مورد استفاده بودهاند، از نظر ایمنی و اثربخشی با معیارهای علمی سنجیده شوند.
واقعیت این است که برای بخش بزرگی از جمعیت جهان، بهویژه در کشورهای کمبرخوردار، درمانهای سنتی نزدیکترین یا تنها گزینهٔ در دسترساند.
شیاما کورویلا، رئیس مرکز جهانی پزشکی سنتی سازمان جهانی بهداشت، میگوید در بسیاری از کشورها، اکثریت مردم به نوعی از این روشها استفاده میکنند. او در عین حال تأکید میکند که همهٔ این درمانها بیخطر یا مؤثر نیستند و برخی حتی به تخریب محیط زیست و قاچاق گونههای در خطر انقراض دامن زدهاند. به همین دلیل، سازمان جهانی بهداشت به دنبال «ادغام مسئولانه» این شیوهها در نظام سلامت است.
در این میان، هوش مصنوعی نقشی کلیدی پیدا کرده است. از غربال میلیونها ترکیب گیاهی برای یافتن مواد مؤثر گرفته تا بررسی برهمکنشهای دارویی و حتی تحلیل اثر مراقبه (مدیتیشن) یا طب سوزنی بر مغز، ابزارهایی در دسترس قرار گرفتهاند که پیشتر تصورشان دشوار بود.
سازمان جهانی بهداشت همزمان از یک کتابخانه دیجیتال عظیم با بیش از یک و نیم میلیون مدرک علمی رونمایی میکند تا دانستههای پراکنده دربارهٔ پزشکی سنتی در یک چارچوب علمی گردآوری شود.
هنوز در خبرها مشخص نشده که آیا طب سنتی خاورمیانه و ازجمله متنهای قدیمی پرشمار فارسی و عربی در مورد گیاهان دارویی و «خاصیتهایی» که برای آنها در این متون برشمرده شده، جزئی از این بررسی علمی تازه با هوش مصنوعی خواهد بود یا نه.
برای طرفداران این رویکرد تازه، مسئله، انتخاب میان سنت و علم نیست، بلکه یافتن راهی است برای گفتوگوی این دو. همانطور که تاریخ نشان داده، بسیاری از داروهای امروزی ریشه در طبیعت و دانش کهن دارند. حالا پرسش این است که آیا فناوریهای نو میتوانند این دانش قدیمی را پالایش کنند و آن را به شکلی ایمن و قابل اعتماد به آینده ببرند، یا نه.
وقتی آیندهٔ پزشکی از راه میرسد
همزمان با تلاش سازمان جهانی بهداشت برای نگاه دوباره به پزشکی سنتی با کمک هوش مصنوعی، چشمانداز کلی درمان هم در حال تغییر است.
بسیاری از پیشبینیها برای سالهای پیش رو میگویند که فناوری دیگر در مرحلهٔ نمایش و شعار نیست، بلکه قرار است در زندگی واقعی و درمان بیماران خودش را ثابت کند.
در پشت صحنهٔ این تغییر، ابزارهایی قرار دارند که کار پژوهشگران را سریعتر و دقیقتر میکنند. رایانهها امروز میتوانند در زمانی کوتاه، حجم عظیمی از دادهها را بررسی کنند؛ کاری که پیشتر شاید سالها طول میکشید. هوش مصنوعی هم دیگر فقط «حرف نمیزند»، بلکه به دانشمندان کمک میکند گزینههای نادرست را کنار بگذارند و زودتر به راهحلهای مؤثر برسند.
در پزشکی، این یعنی شانس بیشتر برای درمان بیماریهایی که تا همین اواخر دستنیافتنی به نظر میرسیدند. پژوهشگران حالا میتوانند پیش از شروع آزمایشهای پرهزینه، حدس بزنند کدام داروها امید بیشتری دارند و کدام مسیرها به بنبست میرسند.
البته در کنار این پیشرفتها، نگرانیهایی هم هست و دانشمندان میخواهند بدانند این ابزارهای هوش مصنوعی دقیقاً بر چه اساسی تصمیم میگیرند.
نمونهای از این تغییر را میتوان در یک پژوهش تازه دید که نتیجه آن ۲۶ آذرماه منتشر شد؛ جایی که گروهی از دانشمندان نشان دادهاند با پیدا کردن تنها یک نقطهٔ حساس در ساختار ویروس تبخال، میتوان جلوی ورود آن به سلولهای بدن را گرفت. آنها با کمک رایانهها کاری را انجام دادند که با روشهای قدیمی شاید سالها زمان میبُرد.
در همین مسیر، پژوهشگران دانشکدهٔ پزشکی آیکان در «مانت ساینای» نیویورک یک مدل هوش مصنوعی ساختهاند که به پزشکان کمک میکند معنای تغییرات ژنتیکی را سادهتر و سریعتر بفهمند.
این ابزار، که «فایلوپی-۳دی» نام دارد، فقط تشخیص نمیدهد یک جهش ژنی زیانآور است یا نه، بلکه نشان میدهد احتمالاً به چه نوع بیماریای، مانند سرطان یا اختلالات عصبی، مربوط میشود. به این ترتیب، پزشکان میتوانند از میان حجم زیادی از دادههای ژنتیکی، زودتر به سرنخهای مهم برسند و درمان مناسبتری انتخاب کنند؛ گامی دیگر به سوی پزشکی دقیقتر و شخصیتر.
از کنار هم گذاشتن این نشانهها میشود فهمید که پزشکی در حال ورود به دورهای تازه است؛ دورهای که در آن، تجربههای قدیمی و ابزارهای نو کنار هم قرار میگیرند تا درمان سادهتر، سریعتر و شاید انسانیتر شود.
منابع: خبرگزاری فرانسه، مجله تایم، Drug Target Review، rdworldonline، خبرگزاری آناتولی، مؤسسه icahn.
